Дзень у гісторыі. 2 снежня. Нарадзіліся гетман Януш Радзівіл, філосаф Анёл Доўгірд

Навіна ад 2 снежня, 20252 снежня, 2025

1586 год. Майстар Андрэй Чохаў скончыў адліўку Цар-гарматы.

Існуе вялікая верагоднасць, што майстар паходзіць з Літвы, з Магілёўшчыны – сваё навучанне ліцейнай прафесіі ён пачаў падлеткам у гарматнага майстра Кашпіра Ганусава ў Быхаўскай людвісарні.

За 60 гадоў працы Чохаў стварыў больш за 20 цяжкіх гармат.

Цар-гармата – спецзаказ цара Фёдара (сын Івана Жахлівага) і стваралася на маскоўскім Гарматным двары па задумцы Барыса Гадунова.

Даўжыня гарматы больш за 5 м, дыяметр ствала – 1,20 м. Вага 40 тон. Калібр снарада дасягаў 890 мм, тэарэтычна прылада магла страляць ядрамі дыяметрам амаль 1 м.

Гармату з Гарматнага двара на Красную плошчу цягнулі 200 коней.

Гармата павінна была сімвалізаваць ваенную моц рускай дзяржавы, ахоўваць Пакроўскі сабор і Спаскія вароты, садзейнічаць папулярнасці Барыса Гадунова.

Адзіны раз яе прывялі ў баявую гатоўнасць у 1591 годзе, калі да Масквы наблізіліся войскі Казы-Гірэя.

З гарматы ні разу не стралялі, бо яе не дарабілі: унутраная частка ствала не была зачышчана пасля адліўкі, і ў ім меліся наплывы да 20 мм.

Цар-гармата Чохава занесена ў Кнігу рэкордаў Гінеса.

1612 год. Нарадзіўся Януш Крыштаф Радзівіл.

Дзяржаўны і ваенны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага. Гетман вялікі літоўскі, ваявода віленскі. Князь Свяшчэннай Рымскай Імперыі.

Меў багатыя маёнткі, трымаў староствы, у тым ліку Мсціслаўскае.

Абаронца кальвінізму.

Удзельнік Смаленскай вайны, кампаній супраць казакаў. Пад Лоевым у 1649 і 1651 гадах разбіў казакаў Крэчаўскага і Нябабы.

Атрымаў перамогу над рускімі войскамі ў бітве пад Шкловам 12 жніўня 1654 і паражэнне ў бітве пад Шапялевічамі 24 жніўня 1654. Паранены, ледзь пазбег палону: мясцовы жыхар правёў яго праз балоты да Барысава. У студзені 1655 года спрабаваў адбіць Магілёў.

Прыхільнік незалежнасці ВКЛ. Неяк у прысутнасці манарха кінуў польскім сенатарам: «Прыйдзе час, паны-палякі да дзвярэй не патрапяць – праз вокны іх выкідваць будзем».

Стаўшы ў 1654 годзе вялікім гетманам, засяродзіў у сваіх руках практычна ўсю ўладу ў Вялікім Княстве.

Пасля заняцця маскоўскімі захопнікамі ўлетку 1655 года большай часткі тэрыторыі сучаснай Беларусі, а таксама Вільні і Коўны, ініцыяваў складанне уніі з шведскім каралём Карлам Густавам, якая была падпісаная 17 жніўня 1655 года ў Кейданах. Аднак акт Кейданскай уніі не быў ажыцёўлены. Супраць Я. Радзівіла ўзбунтаваліся харугвы ўласнага войска. З рэштай верных сіл ён зачыніўся ў Тыкоцінскім замку, абложаны войскам Паўла Сапегі, адданым каралю. Неўзабаве памёр. Паводле некаторых звестак, быў атручаны, бо на целе выступілі плямы.

1776 год. У Мсціслаўскім павеце нарадзіўся Анёл Доўгірд.

Беларуска-польскі філосаф, логік, псіхолаг, педагог. Доктар тэалогіі. Член-карэспандэнт Варшаўскай акадэміі навук.

Вучыўся ў езуіцкіх школах у Мсціславе, Магілёве, піярскіх навучальных установах, Віленскай акадэміі. Святар-піяр.

Выкладчык геаграфіі, матэматыкі, фізікі, французскай мовы, паэтыкі і рыторыкі ў розных піярскіх навучальных установах, прафесар Віленскага ўніверсітэта і духоўнай акадэміі.

Мецэнат. У 1812 годзе апекаваў параненых і хворых салдат.

Сваю вялізную бібліятэку ахвяраваў Духоўнай акадэміі.

Паводле сведчання студэнтаў і прафесараў дэманстраваў вялікую дасведчанасць у навуках, асабліва ў філасофіі. Сярод яго студэнтаў быў і Адам Міцкевіч.

Аўтар даследаванняў па філасофіі Канта, логіцы, псіхалогіі. Пісаў вершы, цікавіўся эстэтыкай і крытыкай.

Памёр у 1835 годзе.

1887 год. Нарадзіўся Уладзімір Пракулевіч.

Беларускі грамадскі і палітычны дзеяч, публіцыст, журналіст, юрыст.

Працаваў суддзёй у Слуцку. Адзін з кіраўнікоў Слуцкага збройнага чыну 1920 года.

Жыў у Вільне, Коўна, уваходзіў у склад Віленскага Белнацкама. Са жніўня 1923 года – дзяржаўны сакратар Урада БНР.

З канца 1923 года працаваў у Празе у нацыянальных арганізацыях беларускай эміграцыі. Удзельнік 2-й Берлінскай беларускай палітычнай канферэнцыі.

У маі 1926 года вярнуўся ў Беларусь. Працаваў у Дзяржаўнай бібліятэцы БССР.

У 1930 годзе арыштаваны ДПУ, у 1932 годзе асуджаны на 5 гадоў ссылкі. Паўторна арыштаваны НКУС у 1938 годзе. Расстраляны 20 жніўня 1938 года пад Свярдлоўскам (цяпер Екацярынбург).

1941 год. Расстрэл яўрэяў і ваеннапалонных пад Глускам.

Каля в. Мыслоціна на «Мыслачанскай гары» нямецка-фашысцкія захопнікі расстралялі 3 тысячы мірных яўрэяў, якія жылі ў захопленым акупантамі Глуску, а таксама савецкіх ваеннапалонных.

1943 год. Вызваленне Гомельшчыны, Магілёўшчыны.

Паводле аператыўнай зводкі Саўінфармбюро, на працягу 2 снежня паміж рэкамі Сож і Дняпро, на паўночны захад ад Гомеля, савецкія войскі “занялі больш за 80 населеных пунктаў. Сярод іх буйныя населеныя пункты Канава, Званец, Стары Доўск, Кляцішча, Петравічы, Хізава, Бераставец, Меркулавічы, Галавачы, Лазоў, Негаўка, Бронніца, Забаб’е, Губічы, Дзядоў Курган, Несоеў, Мікалаеў… Знішчана да 1500 нямецкіх салдат і афіцэраў, падбіта і спалена 26 танкаў і 2 бронемашыны. У раёне ніжняй плыні ракі Прыпяць войскі занялі Ніжні Млынок, Завойць, Смалегаў, Буда, Будкі, Галоўчыцы, Грушаўку, Антонаў… знішчылі да батальёна гітлераўцаў, падбілі 5 танкаў і 3 бронемашыны”.

1946 год. Утварэнне Бізоніі. Дамова аб аб’яднанні акупацыйных зон Германіі, якую падпісалі Вялікабрытанія і ЗША ў Нью-Ёрку.

У 1946 годзе СССР прыпыніў дастаўку сельскагаспадарчых прадуктаў са сваёй зоны ў заходнія рэгіёны Нямеччыны. Амерыканская ваенная адміністрацыя спыніла транзітныя перавозкі і дастаўку абсталявання з фабрык і заводаў Рурскай вобласці ў савецкую зону. У выніку пачаў развівацца сур’ёзны крызіс кіравання.

Амерыканская і брытанская зоны акупацыі былі аб’яднаны пад назвай “Бізонія” (Бі – два). Пасля таго, як ЗША і Вялікабрытанія пачалі ствараць дэмакратычныя органы ўлады ў сваёй аб’яднанай зоне акупацыі, Францыя 8 красавіка 1949 года далучыла да яе сваю зону. Амерыкана-англійская Бізонія ператварылася ў Трызонію, з якой 7 верасня 1949 года ўтварылася Федэратыўная Рэспубліка Германія. У адказ 7 кастрычніка 1949 года з савецкай зоны акупацыі ўтварылася Германская Дэмакратычная Рэспубліка.

1953 год. Нарадзіўся Аляксандр Фінскі.

Беларускі скульптар. Аўтар твораў у манументальнай і станковай скульптуры, пластыцы малых форм, медальерным мастацтве. Прафесар кафедры скульптуры Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў. Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Творы знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Магілёўскім абласным мастацкім музеі імя П. Масленікава, Траццякоўскай галерэі ў Маскве, Полацкім гісторыка-культурным запаведніку, мастацкай галерэі Пухавіцкага краязнаўчага музея.

Вядомы, галоўным чынам, па творах: рэльеф «Максім Багдановіч» для бібліятэкі імя М. Багдановіча, “Калыска” ў парку імя Янкі Купалы, мемарыялы «Чырвоны Бераг», «Яма. Мінскае гета», помнікі Сімяону Полацкаму ў Полацку, А. Міцкевічу ў Мінску, Максіму Танку ў Мядзеле, скульптурныя кампазіцыі для Нацыянальнага тэатра оперы і балета, кампазіцыі «Беларускія святы» у Дортмундзе, «Анёл-ахоўнік» у парку Нясвіжа.

1987 год. Памёр ураджэнец Мінска Якаў Зяльдовіч.

Савецкі фізік, фізіка-хімік. Акадэмік АН СССР. Тройчы Герой Сацыялістычнай Працы. Доктар фізіка-матэматычных навук.

Адзін са стваральнікаў атамнай (1949) і вадароднай (1953) бомб у СССР.

Аўтар прац па дэтанацыі, апісанню працэсаў гарэння, ядзернай фізіцы, астрафізіцы, гравітацыі.

Зяльдовіч і Солпітэр у 1964 годзе першымі і незалежна адзін ад аднаго выказалі здагадку, што крыніцамі энергіі квазараў служаць акрэцыйныя дыскі вакол масіўных чорных дзір.

У працах па касмалогіі асноўнае месца займала праблема ўтварэння буйнамасштабнай структуры Сусвету. Даследаваў пачатковыя стадыі пашырэння Сусвету.

Пабудаваў тэорыю ўзаемадзеяння гарачай плазмы пашыраемага Сусвету і выпраменьвання, стварыў тэорыю росту ўзмучэнняў у «гарачым» Сусвеце ў ходзе касмалагічную пашырэння, разгледзеў некаторыя пытанні, звязаныя з узнікненнем галактык у выніку гравітацыйнай няўстойлівасці гэтых узмучэнняў, паказаў, што ўзнікаюць утварэнні высокай шчыльнасці, якія з’яўляюцца, верагодна, протаскопішчамі галактык, маюць плоскую форму.

Дзень у гісторыі. 29 лістапада. Пачалося паўстанне 1830 года

Навіна ад 29 лістапада, 202529 лістапада, 2025

Мацей (народны каляндар).

Менавіта ў гэты дзень здараліся адлігі, адкуль і пайшла народная прымаўка: «На Мацея зіма пацее».

Калі ў гэты дзень моцны вецер, то аж да Міколы зімовага (19 снежня) быць завірухам, завеям.

1587 год. Памёр Філон Кміта-Чарнабыльскі.

Вялікалітоўскі дзяржаўны і вайсковы дзеяч, пісьменнік. Староста аршанскі, ваявода смаленскі (з 1579).

У вайне з Масковіяй, у 1562 годзе, на чале атраду з 300 конных разбіў пад Чарнігавам 2000 рускіх, а на чале 1400 кавалерыстаў, узяў штурмам Чарнігаў, разбіў маскоўскі атрад на рацэ Сноў.

У 1564 годзе праявіў сябе ў баях пад Полацкам, Смаленскам, у 1565 годзе правёў рэйд па Севершчыне, у 1568 – па Смаленшчыне. Выцягнуў частку смаленскай залогі і разбіў яе ў полі. Пасля спустошыў тэрыторыю Масковіі ажно да Вязьмы.

За свае заслугі ад караля Жыгімонта Аўгуста атрымаў замак і места Чарнобыль з ваколіцамі (адсюль другая частка прозвішча) і Аршанскае староства.

У 1581 захапіў Холм, правёў рэйд на Вялікі Ноўгарад, захапіў Старую Русу, правёў смелую атаку на Ржэў, непасрэдна пагражаючы Івану Жахліваму.

Аўтар лістоў на старабеларускай мове з выкарыстаннем прыказак і прымавак, народных сродкаў гумару і сатыры – помніка старабеларускай эпісталярнай літаратуры XVI стагоддзя.

Частка лістоў надрукавана ў зборніку «Zrzódła do dziejów polskich» у 1848 годзе.

1662 год. Злачынна забіты Вінцэнт Гасеўскі.

Дзяржаўны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага.

Стольнік, падскарбі вялікі літоўскі, гетман польны літоўскі, генерал артылерыі.

Адміністратар Алыцкай і Магілёўскай эканоміяў.

У вайну 1648-1651 гадоў з казакамі, удзельнічаў ва ўзяцці Пінска, аблозе Бабруйска, бітве пад Лоевам. У 1651 годзе ў бітве пад Чарнобылем разбіў казацкае войска палкоўнікаў Антонава і Адамовіча.

Удзельнік вайны з Масквіяй 1654-1667. У Кейданах падпісаў шведска-літоўскую унію, хаця выступіў за захаванне уніі ВКЛ з Каралеўствам Польскім.

У 1656 годзе на асабістыя сродкі сабраў некалькі харугваў і ў змаганні са шведамі дайшоў да Варшавы. 8 кастрычніка 1656 пад Просткамі дашчэнту разбіў брадэнбургскае і шведскае войска, у 1658 змагаўся са шведамі на Інфлянтах і Жамойці.

Увосень 1658 у бітве з маскоўскім войскам пад Вільняй трапіў у палон. Больш за тры гады правёў у няволі ў Маскве.

Злачынна забіты ўзбунтаванымі салдатамі пад Астрыном у Лідскім павеце пад час перамоў.

1825 год. Памёр Зарыян Даленга-Хадакоўскі.

Беларускі археолаг, фалькларыст, этнограф, дыялектолаг.

Арыштаваны царскімі ўладамі ў 1809 году за выказванні прыхільнасці да антыпрыгонніцкіх ідэй Напалеона. Зняволены ў Петрапаўлаўскай крэпасці, пазбаўлены шляхецтва і накіраваны жаўнерам у Омск, потым ў Бабруйскую крэпасць.

У 1811 годзе ў Бабруйску імітаваў утапленьне і ўцёк у Варшаву, дзе ўступіў у францускую армію.

Падарожнічаў па Беларусі, Польшчы, Украіне, працаваў у архівах і бібліятэках, даследаваў гарадзішчы ў Полацку, Віцебску, Тураве, Бабруйскім павеце, каля Магілёва і іншых, рабіў запісы фальклору, абрадаў, мясцовых дыялектаў.

14 снежня 1818 года ўпершыню ў Беларусі атрымаў ад Віленскага ўніверсітэта адкрыты ліст на права раскопак.

Адным з першых абгрунтаваў ідэю славянскай агульнасці ў дагістарычны час.

Заснавальнік гістарычнай геаграфіі ў Беларусі, першым пачаў складаць «Славянскую геаграфію», першым узяўся за вывучэнне старажытных шляхоў зносінаў.

Яго фальклёрны архіў паралельна са зборам серба Вука Караджыча — першы і найбагацейшы збор фальклору славянскіх народаў.

Шырокую вядомасць яму пренесла кніга «Пра славяншчыну да хрысьціянства» і іншыя працы.

1830 год. У Варшаве пачалося ўзброенае Лістападаўскае паўстанне (Руска-польская вайна).

Паўстанне ў Царстве Польскім, Беларусі і Літве ў 1830-1831 гадах за аднаўленне Рэчы Паспалітай у межах 1772. Баявыя дзеянні з боку паўстанцаў вяліся ад імя Сейма і Урада Царства Польскага.

Паўстанне выбухнала ў сувязі з намерам Мікалая I паслаць польскае войска на падаўленне рэвалюцыі ў Францыі і Бельгіі. Сейм заклікаў да паўстання насельніцтва ўсіх тэрыторый былой Рэчы Паспалітай.

У студзені 1831 года князь Адам Ежы Чартарыйскі стаў старшынёю польскага Нацыянальнага Урада, сейм прыняў акт аб пазбаўленні Мікалая I і членаў яго сям’і правоў на польскі трон.

На пачатку жніўня 1831 года на ўсёй тэрыторыі Беларусі паўстанне было падаўлена. Пасля чаго былі зачынены Віленскі ўніверсітэт (да 1904), на Полацкім царкоўным саборы скасавана (1839) унія з аўтаматычным пераводам усіх уніятаў у праваслаўе, скасавана (1840) дзеянне Статута 1588 года, пачалося ўзмацненне палітыкі русіфікацыі беларускіх земляў.

1938 год. НКУС была расстраляна Палута Бадунова.

Беларускі палітык, дзеяч беларускага нацыянальнага руху.

Скончыла вучэльню ў Буйнічах каля Магілёва, пасля чаго вытрымала іспыты на годнасць хатняй настаўніцы рускай мовы і геаграфіі.

Член ЦК Беларускай сацыялістычнай грамады, дэпутат Петраградскага Савета рабочых і сялянскіх дэпутатаў, член рэвізійнай камісіі Цэнтральнай Рады беларускіх арганізацый у Мінску. Удзельніца І Усебеларускага з’езда.

Член Народнага сакратарыята БНР, займала пасаду народнага сакратара апекі. Намеснік старшыні Народнай Рады БНР.

У 1937 г. арыштавана НКУС, прыгаворана да 10 гадоў лагераў.

1938 год. Расстраляны НКУС Браніслаў Тарашкевіч.

Беларускі мовазнавец, палітык, пісьменнік, перакладчык. Кандыдат філалогіі. Акадэмік АН Беларусі.

Аўтар першай агульнапрынятай граматыкі беларускай мовы.

Адзін з лідараў Беларускай сацыялістычнай грамады.

Аўтар праекта аўтаноміі Беларусі. За грамадска-палітычную дзейнасць у Заходняй Беларусі пазнаў пераслед польскіх уладаў. У верасні 1933 года быў абмяняны на вязня Салавецкага лагера, беларускага драматурга Ф. Аляхновіча.

У СССР працаваў загадчыкам аддзела Польшчы і Прыбалтыкі ў Міжнародным аграрным інстытуце ў Маскве.

6 траўня 1937 года арыштаваны, 5 студзеня 1938 «двойкай» НКУС і Пракуратуры СССР прыгавораны да расстрэлу. Даследчык Л. Маракоў мяркуе, Тарашкевіч загінуў у часе катаванняў.

Даследчык грамат XII стагоддзя, гістарычнай граматыкі беларускай мовы. Аўтар першай «Беларускай граматыкі для школ» – галоўнага падручнікама па беларускай мове ў часы беларусізацыі 1920-х гадоў.

Пераклаў на беларускую мову «Іліяду» Гамера і «Пана Тадэвуша» А. Міцкевіча.

Імем вучонага названы вуліцы ў Маладзечне, Радашковічах, Мінску, ліцэй у польскім Бельску Падляскім. У Вільнюсе ўсталявана памятная дошка.

1941 год. Нарадзілася Ніна Пятрова

Ніна Пятрова нарадзілася ў вёсцы Лужкі Мсціслаўскага раёна. Прайшла шлях ад ткачыхі да генеральнага дырэктара ААТ «Стужка» ў Магілёве, 25 гадоў узначальвала прадпрыемства, арганізоўвала новыя вытворчасці і гандлёвую сетку.

Памерла ў 2023 годзе.

1943 год. Паводле аператыўнай зводкі Саўінфармбюро, працягвалася наступленне Чырвонай арміі на Гомельшчыне і Магілёўшчыне

На працягу 29 лістапада паміж рэкамі Сож і Днепр, на паўночны захад ад Гомеля, савецкія войскі з баямі занялі больш за 40 населеных пунктаў. Сярод іх буйныя населеныя пункты Чамышэль, Наркаўшчына, Дубовіца, Ветвіца, Дзербічы, Гаўлі, Наспа, Ясная Паляна, Ялянец, Кленавіца, Смычок. Вызвалены Мошацкая Слабада і Іванішчавічы Слаўгарадскага раёна

Паміж рэкамі Днепр і Бярэзіна войскі занялі населеныя пункты Шыхава, Стрэшын, Ліпы, Марс, Першамайскі, Касакоўка, Ляды, Заброддзе.

1949 год. Памёр у ГУЛАГу Адам Станкевіч.

Беларускі каталіцкі святар, грамадскі і культурны дзеяч, асветнік, культуролаг, выдавец і публіцыст.

Скончыў рымска-каталіцкую духоўную акадэмію ў Петраградзе. Святар з 1914 года. У Петраградзе ўзначальваў беларускі гурток, супрацоўнічаў з беларускім газетамі «Светач», «Дзянніца», «Гоман».

Адзін з заснавальнікаў і лідараў Хрысціянскай дэмакратычнай злучнасці, адзін з ініцыятараў правядзення з’езда беларускага каталіцкага духавенства ў Мінску (1917).

Адным з першых перайшоў да казанняў на беларускай мове пры правядзенні набажэнстваў.

Пасол польскага сейма, намеснік старшыні Беларускага пасольскага клуба. Адстойваў нацыянальныя, сацыяльныя і рэлігійныя правы заходне-беларускага насельніцтва. За дабрачынную дзейнасць яго называлі «вялікім філантропам».

Аўтар літаратурных партрэтаў дзеячаў айчыннай гісторыі і культуры, кніг і брашур з распрацоўкай нацыянальнай гістарыяграфічнай канцэпцыі, кнігі «Доктар Францішак Скарына — першы друкар беларускі».

Адмаўляў палажэнне пра гвалтоўнае далучэнне заходне-рускіх зямель да ВКЛ.

Пытанні гісторыі беларускага народа разглядаў у працах «Вітаўт Вялікі і беларусы», «Кастусь Каліноўскі: “Мужыцкая праўда” і ідэя незалежнасці Беларусі», «Да гісторыі беларускага палітычнага вызвалення». Даследчык нацыянальнай асветы, беларускага нацыянальнага адраджэння. Аўтар падручніка па айчыннай гісторыі для пачатковай школы.

У 1949 годзе (у другі раз) арыштаваны, асуджаны на 25 гадоў пазбаўлення волі, сасланы ў лагер у Іркуцкую вобласць, дзе і памёр.

1961 год. У ноч з 29 на 30 лістапада па загаду гродзенскіх камуністаў расійскімі сапёрамі ўзарваны Гродзенскі фарны касцёл.

Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі, Фара Вітаўта — каталіцкі храм, збудаваны ў 1389 годзе ў гатычным стылі. Пазней неаднаразова перабудоўваўся пры Аляксандры, карелеве Боны. У 1584-1587 гадах замест драўлянага храма па загадзе Стэфана Баторыя побач быў узведзены новы мураваны храм. У 1804 годзе касцёл перароблены пад праваслаўную царкву, набыў рысы класіцызму і пазней пераасвячоны ў сабор Святой Сафіі. Да 1899 года перабудаваны ў псеўдарускім стылі.

2000 год. Зацверджаны герб Мсціслава

29 лістапада 2000 г. рашэннем Мсціслаўскага райвыканкама быў зацверджаны афіцыйны герб Мсціслаўскага раёна. Ён спалучае ў сабе элемент першага гістарычнага герба, “Малую Пагоню”, з лісіцай, выяўленай на гербе, дараваным гораду ў часы Расійскай імперыі ў 1871 годзе («каковыми зверьми окрестности сего города весьма изобилуют»).

Дзень у гісторыі. 28 лістапада. Нарадзіліся Сіманаў і Карват

Навіна ад 28 лістапада, 202528 лістапада, 2025

1892 год. Нарадзіўся Павел Аляксюк.

Беларускі палітычны дзеяч, член Рады Беларускай Народнай Рэспублікі.

Член кіраўніцтва Беларускай сацыялістычнай грамады, Вялікай беларускай рады і Цэнтральнай беларускай вайсковай рады, намеснік старшыні Беларускага нацыянальнага камітэта.

Адзін з ініцыятараў абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі, член Рады БНР.

З восені 1920 года ў Варшаве ўзначальваў Беларускі палітычны камітэт. Падтрымліваў ваенныя дзеянні С. Булак-Балаховіча супраць бальшавікоў.

У 1920-я гады займаўся адвакацкай практыкай у Навагрудку, дзе быў віцэ-старшынём управы Таварыства беларускай школы. Далейшы лёс невядомы.

1915 год. Нарадзіўся Канстанцін (Кірыл) Сіманаў.

Савецкі пісьменнік, паэт, празаік і журналіст. Герой Сацыялістычнай Працы. Лаўрэат Ленінскай і шасці Дзяржаўных прэмій.

Удзельнік баёў на Халхін-Голе. У гады Вялікай Айчыннай вайны карэспандэнтам “Чырвонай Зоркі” неаднаразова выязджаў на фронт.

Аўтар паэм, вершаў “Чакай мяне”, “Ты памятаеш, Алёша, дарогі Смаленшчыны”, трылогіі “Жывыя і мёртвыя”.

Быў у Магілёве і на Буйніцкім полі 12-13 ліпеня 1941 года ў размяшчэнні 388 палка С. Куцепава. Пра гераізм абаронцаў Магілёва апублікаваў артыкул “Гарачы дзень”, напісаў у рамане “Жывыя і мёртвыя”.

Памёр 28 жніўня 1979 года. Яго імем названа вуліца ў Магілёве, прах развеяны на Буйніцкім полі 8 верасня 1979 года.

На адкрыцці мемарыяльнага знака на Буйніцкім полі ў гонар Сіманава 25 лістапада 1980 года прысутнічала дэлегацыя беларускіх пісьменнікаў: Васіль Быкаў, Ніл Гілевіч, Аляксей Пысін. Камень-валун (15 тон), на якім высечана прозвішча-аўтограф пісьменніка быў выбраны роднымі Сіманава на тэрыторыі музея валуноў у Мінску. На ім устаноўлена мемарыяльная дошка са словамі: «… Усё жыццё ён памятаў гэтае поле бою 1941 г. і завяшчаў развеяць тут свой прах».

1918 год. Бабруйск пакінулі нямецкія войскі пасля паражэння Германіі ў І Сусветнай вайне.

У горад увайшлі чырвонаармейцы 153-га палка 17-й стралковай дывізіі. На станцыі Бярэзіна быў арганізаваны кароткі мітынг, на якім выступіў камандзір палка Розе і ваенкам Малаковіч.

1920 год. У магілёўскім гарадскім тэатры (зараз – драматычны) адбылося ўшанаванне Ф. Энгельса.

У азнаменаванне яго юбілею пастанавілі перайменаваць магілёўскі гарадскі тэатр у Тэатр імя Ф. Энгельса.

1923 год. Заснавана літаратурнае аб’яднанне «Маладняк».

Першае літаратурнае аб’яднанне Беларусі ў 1923-1928 гадах.

Узнікла як гурток маладых паэтаў пры часопісе «Маладняк».

Мела філіі ў Маскве, Віцебску, Магілёве, Мінску, Бабруйску, Барысаве, Гомелі, Клімавічах («Калінінская філія»), Оршы, Полацку, Слуцку, Смаленску, Ленінградзе, Празе, Рызе і шматлікія студыі і гурткі ў многіх гарадах і мястэчках. Аб’яднанне мела нацыянальныя секцыі рускіх, польскіх, яўрэйскіх, літоўскіх пісьменнікаў.

У розныя гады арганізацыю ўзначальвалі М. Чарот, А. Вольны, У. Дубоўка, П. Галавач. Выдаваўся часопіс «Маладняк». Многія філіялы мелі ўласныя часопісы, альманахі. З мая 1925 года аб’яднанне выдавала на свае сродкі бібліятэчку твораў сваіх сяброў (выйшла каля 60 кніг).

У 1928 годзе аб’яднанне было рэарганізавана ў Беларускую асацыяцыю пралетарскіх пісьменнікаў (1928-1932).

1943 год. У Тэгеране адкрылася канферэнцыя кіраўнікоў трох саюзных дзяржаў антыгітлераўскай кааліцыі.

На першай канферэнцыі “Вялікай Тройкі” (28 лістапада – 1 снежня) за час Другой сусветнай вайны сабраліся кіраўнікі СССР Іосіф Сталін, ЗША Франклін Рузвельт, прэм’ер-міністр Вялікабрытаніі Ўінстан Чэрчыль.

На канферэнцыі быў вырашаны шэраг пытанняў вайны і міру: тэрмін адкрыцця саюзнікамі другога фронта ў Францыі (травень 1944), прадастаўлення незалежнасці Ірану, рашэнне польскага пытання, пачатку вайны СССР з Японіяй пасля разгрому нацысцкай Германіі, перадачы Кёнігсберга СССР. Была зроблена заяўка, што пасляваенны свет будзе кіравацца чатырма дзяржавамі – СССР, ЗША, Вялікабрытаніяй, Францыяй, якія будуць дзейнічаюць пад эгідай новай міжнароднай арганізацыі.

Тэгеранская канферэнцыя — 28 лістапада 1943 год. Тэгеран. Злева направа: І. Сталін, Ф. Дз. Рузвельт, У. Чэрчыль

1943 год. Аператыўная зводка Саўінфармбюро.

Паміж рэкамі Сож і Дняпро, на паўночным захадзе ад Гомеля, Чырвоная Армія, працягваючы развіваць паспяховае наступленне, авалодала раённым цэнтрам горадам Буда Кашалёва, заняла больш за 150 іншых населеных пунктаў: Жабін, Скартынь, Яцкаўшчына, Глыбочыца, Мацевічы, Ліпінічы, Шарыбаўка, Кашалёў, Патапаўка, Маразовічы, Жытанеж, Нядойка, Старая Буда, Чабатовічы, Хоўхла, Чорнае, чыгуначныя станцыі Буда Кашалёўская, Шарыбаўка.

У раёне ніжняй плыні ракі Бярэзіна занялі 24 населеныя пункты, сярод іх Жырхоўка, Нова-Маркавічы, Зломнае, Шацілкі, Ліпнікі, Гомза, Чарнін, Гароховішчы, Пружынішча, В’юнішча.

У раёне ніжняй плыні ракі Прыпяць войскі занялі населеныя пункты Чарноўшчына, Слабодка, Новы і Стары Ломыш, Грыдні, Вербавічы, Рудня Смалягоўская.

1958 год. Нарадзіўся Уладзімір Карват.

Беларускі ваенны лётчык першага класа, падпалкоўнік, першы Герой Беларусі.

Загінуў 23 мая 1996 года пры выкананні вучэбна-трэніровачнага палёту, спрабуючы адвесці самалёт, які страціў кіраванне і падаў, ад населенага пункта.

Лётчык атрымаў загад катапульціравацца, але ў гэты час самалёт знаходзіўся над вёскамі Арабаўшчына і Вялікае Гацішча, і Карват да апошняга спрабаваў адвесці самалёт у 24 тоны і з 4 тонамі паліва ўбок.

У гонар героя ў Брэсце і Мінску названы вуліцы і школы, у Баранавічах – сквер, у Брэсце ўсталяваны памятная дошка і помнік, у Баранавічах на базе 61-й авіябазы адчынены музей Карвата.

2018 год. Будслаўскі фэст уключаны ЮНЕСКА ў спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны чалавецтва.

Штогадовая ўрачыстасць у гонар ушанавання абраза Маці Божай Будслаўскай, які захоўваецца ў касцёле Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў в. Будслаў Мядзельскага раёна. Абраз славіцца шматлікімі цудамі, а Будслаў вядомы як месца яўлення вернікам Найсвяцейшай Дзевы Марыі, якое, паводле легенды, адбылося 2 ліпеня 1588 года.

У 1992 годзе адбылося першае афіцыйнае масавае паломніцтва да цудатворнай іконы Маці Божай Будслаўскай, у якім паўдзельнічала 45 груп пілігрымаў.

2 ліпеня 1998 года абраз Маці Божай Будслаўскай быў каранаваны папскімі каронамі.

У 2013 годзе ў Будславе адбылася вялікая юбілейная ўрачыстасць, прысвечаная 400-годдзю здабыцця абраза Маці Божай Будслаўскай.

Будслаўскі фэст адбываецца штогод у першую пятніцу і суботу ліпеня. Будслаў – галоўны аб’ектам паломніцтва католікаў Беларусі. Сюды прыязджаюць вернікі з розных еўрапейскіх краін. Найвялікшай павагай карыстаюцца тыя з іх, хто шлях у Будслаў пераадольвае пешшу.

11 мая 2021 года ў будынку касцёла ўзнік пажар, які знішчыў дах, моцна пашкодзіў скляпенні і іншыя будаўнічыя канструкцыі. У самім касцёле пацярпелі арганы, алтар, жывапіс. 31 снежня ўнутры касцёла прайшла імша на заканчэнне года. У 2022 годзе ў касцёле завяршылі будаўнічыя работы, 29 верасня падпісаны акт аб увядзенні ў эксплуатацыю.

Дзень у гісторыі. 27 лістапада. Слуцкае паўстанне, дзень магілёўскага радыё

Навіна ад 27 лістапада, 202527 лістапада, 2025

Дзень Герояў Беларусі.

У гонар пачатку Слуцкага паўстання 1920 года (27 лістапада – 28 снежня). Лозунг паўстання: “Ні польскіх паноў, ні маскоўскіх камуністаў”. Першае самастойнае вайсковае выступленне беларусаў за сваю нацыянальную незалежнасць.

Удзельнічалі жыхары Слуцкага і часткова Бабруйскага паветаў. Армія паўстанцаў дасягнула 4 тыс. чалавек і змагалася за незалежнасць БНР. Нягледзячы на гераізм паўстанцаў, перавага была на баку рэгулярнай арміі бальшавікоў. Надзеі на дапамогу Польшчы і на тое, што іх падтрымаюць у іншых месцах Беларусі, не спраўдзіліся, не адбылося і аб’яднання слуцкіх паўстанцаў з арміяй Булак-Балаховіча. У канцы снежня атрады паўстанцаў перайшлі праз раку Лань, дзе іх сустрэлі і інтэрнавалі польскія жаўнеры.

Юстыніян і Піліп (народны каляндар).

Пярэдадзень Піліпаўскага посту, які доўжыцца да 6 студзеня 2023 года.

Канец вясельным тыдням, надыходзіць Кудзеліца – першы тыдзень прадзення ў Піліпаў пост.

Калі шэрань на Піліпа ўсе дрэвы ўпрыгожыць – будзе багаты ўраджай аўса.

Крумкач каркае да адлігі.

Воблачна або снежна – да дрэннага мая.

1705 год. Паводле загаду Пятра I створана марская пяхота.

Першы “рускі” “полк марскіх салдат” графа Ф. Галавіна быў ўтвораны ў беларускай Гародне ў складзе 1200 чалавек. Полк прызначаўся для службы ў абардажна-дэсантных камандах на баявых караблях ветразнага флота. Камплектаванне палка ажыццяўлялася не рэкрутамі, а падрыхтаваным асабовым складам вайсковых частак, што было выклікана падвышанымі патрабаваннямі да баявой падрыхтоўкі марской пяхоты і больш складанымі баявымі задачамі, якія ўскладаюцца на яе ў параўнанні з вайсковымі часткамі.

Рускія крыніцы звычайна замоўчваюць факт месца фарміравання палка ў Гародне.

1815 год. Рускі цар Аляксандр I падараваў Канстытуцыю Царству Польскаму.

Царства, або Польскае Каралеўства, альбо Кангрэсавая Польшча ці «Кангрэсоўка», была ўтворана 20 чэрвеня 1815 года ў выніку Венскага кангрэсу, які аформіў новую палітычную карту Еўропы пасля напалеонаўскіх войнаў. Аляксандр І хацеў далучыць да сваёй імперыі амаль усе землі сучаснай Польшчы (Вялікага герцагства Варшаўскага), але гэтаму супрацьстаялі Аўстрыя і Францыя, якія не жадалі ўзмацнення Расіі.

Тэрыторыя польскай «квазідзяржавы» складала 128 тыс. км² з насельніцтвам 3,2 мільёны чалавек.

Дзеля таго, каб прывабіць сваіх новых падданых і задаволіць чаканні палякаў, якія спадзяваліся на атрыманьне дзяржаўнай аўтаноміі і дзеля гэтага змагаліся на баку Напалеона, Аляксандр І пайшоў на палітычныя саступкі, надаўшы Польскаму Каралеўству пашыраныя дзяржаўныя магчымасці. Польскае Каралеўства захавала свае грошы, войска, атрымала канстытуцыю.

На дзеянні Аляксандра І вялікі ўплыў аказваў Адам Чартарыйскі, які таксама ўдзельнічаў у распрацоўцы польскай канстытуцыі.

Паводле канстытуцыйнага ўкладу польская дзяржава навекі далучалася да Расейскай імпэрыі, вярхоўная заканадаўчая і выканаўчая ўлада знаходзілася ў руках расійскага цара. Жыхары Польшчы атрымалі выбарчыя правы. Гарантавалася асабістая свабода і недатыкальнасць. Канстытуцыйная аўтаномія Каралеўства Польскага праіснавала да Лістападаўскага паўстання 1830 года, пасля падаўлення якога, дзяржаўная аўтаномія была фактычна ліквідавана. Тым ня менш, Каралеўства Польскае як дзяржаўная форма праіснавала да 1917 году.

1874 год. У беларускім Моталі нарадзіўся Хаім Вейцман.

Навуковец-хімік, першы прэзідэнт Ізраіля (1948). Адзін з лідараў сіянісцкага руху.

Скончыў Пінскае рэальнае вучылішча (1892).

У 1920-1931 і 1935-1946 гадах узначальваў сусветную Сіянісцкую арганізацыю.

У 1940-х гадах пераехаў у Палесціну, дзе ўзначаліў яўрэйскі нацыянальны рух. Заснавальнік Яўрэйскага ўніверсітэта ў Іерусаліме, навукова-даследчага інстытута па тэарэтычных і прыкладных прыродазнаўчых навуках у Рэхаваце.

Уладальнік каля 100 патэнтаў у галіне прамысловага прымянення шэрагу хімічных працэсаў.

Аўтар аўтабіяграфіі «Выпрабаванні і памылкі».

Яго пляменнік Эзер Вейцман, у 1993 годзе таксама абраны прэзідэнтам Ізраіля.

Памёр 9 лістапада 1952 года.

1921 год. У вёсцы Ульяновічы (цяпер Сенненскі раён Віцебскай вобласці) нарадзіўся Сяргей Анісімавіч Каваленка, Герой Савецкага Саюза.

У 1932 г. ён разам з сям’ёй пераехаў у Магілёў, вучыўся ў мясцовай школе, працаваў у лакаматыўным дэпо.

Быў партызанам, з 1944 года – ў Чырвонай арміі. Загінуў у 1945 годзе, закрыўшы сваім целам амбразуру ДОТа.

У Магілёве ў яго гонар названая вуліца і ўсталяваная мемарыяльная дошка.

1933 год. Дзень нараджэння Магілёўскага абласнога радыё.

У гэты дзень Пастановай Рады Народных Камісараў СССР быў утвораны камітэт па радыёвяшчанні і радыёфікацыі пры Магілёўскім райвыканкаме.

1947 год. У Бабруйску нарадзіўся Эдуард Белагураў.

Беларускі мастак. Стварыў шэраг манументальных роспісаў, у тым ліку будынкаў бабруйскіх СШ № 1, вучылішчаў № 226, медыцынскага, механіка-техналагічнага тэхнікума, будынкаў у Рагачове.

Працаваў у станковым жывапісе ў жанрах тэматычнай карціны і партрэта.

Аўтар партрэтаў мастакоў М. Ісаёнка, У. Тоўсціка, К. Паплаўскай і іншых, аўтапартрэтаў: ад кубічных да рэалістычных, глыбока псіхалагічных работ, нацюрмортаў, пейзажаў, сюжэтных карцін.

Яго творы зберагаюцца ў дзяржаўных музеях і прыватных зборах Беларусі, Расіі і іншых краін.

Памёр 17 мая 1998 года.

1986 год. Быў адкрыты для наведвальнікаў Чэрыкаўскі гісторыка-краязнаўчы музей.

Музей – адна з ключавых устаноў культуры Чэрыкаўскага раёна. У ім некалькі экспазіцыйных залаў, прысвечаных прыродзе, даўняй гісторыі, вайне і сучаснасці рэгіёна.

1996 год. Спынена дзейнасць Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь па выніках праведзенага рэферэндуму.

Вярхоўны Савет – найвышэйшы пастаянна дзеючы прадстаўнічы і заканадаўчы орган дзяржаўнай улады ў Рэспубліцы Беларусь у 1991 – 1996 гадах. Валодаў вяршэнствам і паўнатой заканадаўчай улады і ажыццяўляў яе ад імя народа ў межах і формах, вызначаных Канстытуцыяй і законамі краінамі.

За гады існавання яго Старшынямі былі С. Шушкевіч (1991-1994), В. Кузняцоў (в.а, 26.01.-28.01.1994), Мечыслаў Грыб (1994-1996), Сямен Шарэцкі (10.01.-27.11.1996). Складаўся з адной палаты (260 дэпутатаў). Дэпутаты выбіраліся грамадзянамі краіны на аснове ўсеагульнага выбарчага права тэрмінам на 5 гадоў.

Штогод праводзіліся веснавая і асенняя сесіі, пры неабходнасці – спецыяльныя і нечарговыя пасяджэнні. Да кампетэнцыі Вярхоўнага Савета належала прыняцце Канстытуцыі і ўнясенне ў яе змяненняў і дапаўненняў, прыняцце законаў і пастаноў, кантроль за іх выкананнем, назначэнне чарговых выбараў прэзідэнта краіны, правядзенне рэспубліканскіх рэферэндумаў, вызначэнне асноўных кірункаў унутранай і міжнароднай палітыкі, іншыя пытанні.

Функцыі былога вышэйшага прадстаўнічага органа адышлі да Нацыянальнага сходу і прэзідэнта Беларусі.

Унікальны малюнак Магілёва ХІХ стагоддзя быў прададзены на маскоўскім аўкцыёне

Навіна ад 26 лістапада, 202526 лістапада, 2025

Стала вядома пра продаж на аўкцыёне “Літфонд” у Маскве арыгінальнага малюнка з відам Магілёва 1822 года. Навіной пра гэта падзяліўся вядомы магілёўскі калекцыянер і краязнавец Алег Давід Лісоўскі.

Упершыню гэты акварэльны малюнак стаў вядомы восем гадоў таму, калі ён з’явіўся на адным з амерыканскіх аўкцыёнаў. “Акварэль была ўнікальная сваім ракурсам, які дапамог удакладніць канфігурацыю замкавых умацаванняў.” – адзначае Лісоўскі. На малюнку на пярэднім плане выяўлены спуск з Замкавай гары ў тым месцы, дзе зараз знаходзяцца прыступкі бакавога спуска з парка Горкага да Быхаўскага рынку. Выяўлены на акварэлі вал дэманструе рэальныя памеры і структуру старажытнага магілёўскага замка ў гэтым месцы.

Акварэль невядомага мастака “Від горада Магілёва” была прададзеная 9 кастрычніка 2025 года ў аўкцыённым доме “Літфонд”. Канчатковы кошт пакупкі не паведамляецца на афіцыйным сайце, але крыніцы mogilev.media са спасылкай на афіцыйных прадстаўнікоў аўкцыённага дома адзначаюць, што кошт малюнка аказаўся параўнальна невысокім для падобнай унікальнай выявы – усяго некалькі соцень еўра ў эквіваленце.

Дзень у гісторыі. 26 лістапада. Адбылася “Беразіна”

Навіна ад 26 лістапада, 202526 лістапада, 2025

Сусветны дзень інфармацыі (World Information Day, з 1994 года).

Праводзіцца па ініцыятыве Міжнароднай акадэміі інфарматызацыі, якая мае генеральны кансультатыўны статус у Эканамічным і Сацыяльным саветах ААН.

Інфармацыя – гэта сукупнасць ведаў, звестак, навін, якія пастаянна паступаюць і абнаўляюцца на працягу ўсяго жыцця чалавека.

Інфармацыя заўсёды гуляла ў жыцці чалавецтва вельмі важную ролю. Аднак, з сярэдзіны ХХ стагоддзя ў выніку сацыяльнага прагрэсу і бурнага развіцця навукі і тэхнікі роля інфармацыі невымерна ўзрасла. Акрамя таго, адбываецца лавінападобнае нарастанне масы разнастайнай інфармацыі, якое атрымала назву “інфармацыйнага выбуху”.

Міжнародны дзень шаўца (сапожніка).

Абутак – гэта люстэрка душы. Яго вонкавы выгляд можа шмат распавесці аб характары чалавека, яго густах і перавагах.

Выраб абутку і яго папраўка – вельмі старажытнае рамяство, і першапачаткова праца шаўца была выключна ручной працай, прычым вельмі нялёгкай.

Гісторыкі лічаць, што першы абутак з’явіўся 26-30 тысяч гадоў таму на захадзе Еўразіі. Абутак выраблялі з драўнянай кары, чароту, папірусу, лыка, саломы, грубай тоўстай пражы, з дрэва (японцы да гэтага часу носяць гэта – драўляныя сандалі).

У ЗША, у пячоры Ламас у штаце Невада археолагі знайшлі сапраўдны склад старажытнага абутку – 300 пар плеценых з травы сандаляў узростам 9000 гадоў. Цяпер такія ж плятуць для турыстаў.

Самы старажытны абутак знойдзены ў Арменіі пры раскопках пячоры Арэні ў верасні 2008 года – узрост больш як 5500 гадоў.

Найстаражытнейшыя чаравікі выяўлены на нагах муміфікаванага трупа мужчыны, які загінуў 5300 гадоў таму і быў празваны Этцы. Труп знойдзены ў 1991 годзе ў Эцтальскіх Альпах, на мяжы паміж Аўстрыяй і Італіяй.

1805 год. Нарадзіўся Яўстафій Янушкевіч.

Кнігавыдавец, публіцыст, адзін з кіраўнікоў паўстання 1830-1831 гадоў.

Заснаваў і выдаваў у Парыжы газету «Польскі пілігрым», якую з 1832 года рэдагаваў Адам Міцкевіч.

Сабраў падарожныя нататкі свайго брата Адольфа Янушкевіча, якія Ф. Ўратноўскі апублікаваў пад назвай «Жыццё Адольфа Янушкевіча і яго лісты з кіргізскіх стэпаў».

Аўтар успамінаў.

1812 год. Пачалася пераправа Напалеона праз Бярэзіну. Пачатак бітвы на Бярэзіне.

Адбывалася 26–29 лістапада 1812 года паміж францускімі карпусамі і рускімі арміямі Чычагава і Вітгенштэйна на абодвух берагах ракі Бярэзіна у час пераправы Напалеона. 26 лістапада 1812 г. у раёне Асіповічаў і Бабруйска адбыліся сутычкі ар’ергардаў французскай арміі са спешанымі казачымі раз’ездамі, якія рухаліся да Магілёва.

Вынікі:
– стратэгічная перамога Францыі – большай частцы Вялікай арміі ўдалося перасекчы раку;
– тактычная перамога Расіі, якая нанесла значныя страты французскай арміі.

Нягледзячы на агулам удалую для французаў пераправу і бітву на Бярэзіне, у грамадскай свядомасці французаў яна адбілася як найярчэйшы, калі не кульмінацыйны, эпізод няўдалай расійскай кампаніі, таму слова «бярэзіна» ўжываецца як сінонім правалу ці катастрофы, цяпер звычайна спартыўнай або палітычнай.

1855 год. Памёр ураджэнец Беларусі Адам Міцкевіч.

Польскі паэт, публіцыст, асветнік. Дзеяч нацыянальна-вызваленчага польскага руху, сябар Таварыства філаматаў.

Вядомы перадусім сваімі баладамі, паэтычнымі апавяданнямі: драмай «Дзяды» і паэтычнай эпапэяй «Пан Тадэвуш», якая прызнаная апошнім вялікім эпасам шляхецкай культуры. Сярод іншых уплывовых твораў Міцкевіча вылучаюцца паэмы «Конрад Валенрод» і «Гражына».

Сябар дзекабрыстаў К. Рылеева, А.Бястужава, пісьменнікаў і паэтаў А. Пушкіна, А. Дэльвіга, І. Кірэеўскагаі, Д. Венявіцінава, Я. Баратынскага, А. Янушкевіча, П. Вяземскага і іншых.

За сваю антыўрадавую палітычную дзейнасць правёў у ссылцы ў цэнтральнай Расіі пяць гадоў, пакінуў Расійскую імперыю ў 1829 годзе і правёў рэшту свайго жыцця ў выгнанні, першапачаткова асеўшы ў Рыме, затым перабраўшыся ў Парыж, дзе ён стаў прафесарам славянскай літаратуры ў «Калеж дэ Франс». У Парыжы сустракаўся з Фрыдэрыкам Шапенам.

Памёр у Канстанцінопалі, куды прыехаў аказваць дапамогу ў арганізацыі польскіх войскаў для барацьбы з Расійскай імперыяй у Крымскай вайне.

Яго парэшткі пазней былі перавезеныя ў Вавельскі сабор у Кракаве.

1864 год. памёр Тэадор Нарбут.

Беларуска-польска-літоўскі гісторык, археолаг, інжынер.

Удзельнічаў у расійска-пруска-французскай (1806-1807) і расійска-шведскай (1808-1809) войнах як ваенны інжынер. Удзельнік праектавання і будаўніцтва Бабруйскай крэпасці.

Даследчык гісторыі ВКЛ, праводзіў археалагічныя раскопкі ў Падняпроўі і Панямонні, аўтар «Гісторыі літоўскага народа», дзе, разам з іншым, апісаны народныя абрады беларусаў Лідчыны.

Першы на Беларусі даў вызначэнне курганам як месцам старажытных пахаванняў. Сцвярджаў, што дрыгавічы невядомага паходжання жылі каля Кіева. Даследаваў Лідскі замак, надрукаваў артыкулы пра Ліду, Навагрудак, Індуру і іншыя. Увёў у навуковы ўжытак «Хроніку Быхаўца» (1846).

Меў багатую калекцыю археалагічных матэрыялаў.

Быў арыштаваны ў сувязі з падзеямі паўстання 1863-1864 гадоў.

1891 год. Нарадзіўся Ян Станкевіч.

Беларускі мовазнавец, гісторык, палітычны дзеяч.

Доктар славянскай гісторыі і філалогіі. Працаваў у газеце «Наша ніва», выдаваў часопіс «Веда», «Незалежнік», супрацоўнічаў з Беларускім інстытутам навукі і мастацтва і яго выданнем «Запісы», часопісам «Сяўбіт», газетай «Бацькаўшчына» (Мюнхен), «Беларус» (Нью-Ёрк) і іншымі.

Пасол Сейму Польшчы. Член Беларускай народнай самапомачы, Беларускай незалежніцкай партыі, навуковага аддзела Беларускай цэнтральнай рады.

Удзельнічаў у працы Беларуска-амерыканскага задзіночання, Беларуска-амерыканскага звязу, сузаснавальнік Вялікалітоўскага фонду імя Л. Сапегі.

Памёр 16 ліпеня 1976 года ў ЗША.

1907 год. Нарадзіўся Міхась Скрыпка.

Беларускі пісьменнік-сатырык, драматург.

Працаваў настаўнікам у школах Магілеўшчыны і Міншчыны, намеснікам дырэктара бюро прапаганды мастацкай літаратуры Саюза пісьменнікаў БССР.

Аўтар зборнікаў баек, вершаў, мініяцюр, аповесцей, апавяданняў і гумарэсак, кніжак антырэлігійных нарысаў, кніг апавяданняў для дзяцей, выбраных твораў.

Выступаў і як драматург. Аўтар сцэнарыя тэлекамедыі «Акадэмік», звыш 30 аднаактовых п’ес, камедый для мастацкай самадзейнасці

Перакладаў з рускай і ўкраінскай моў. Пераклаў асобныя вершы А. Твардоўскага, С. Маршака, С. Міхалкова, А. Барто і іншых.

Памёр 8 кастрычніка 1991 года.

1918 год. Нарадзіўся Уладзімір Шахавец.

Беларускі перакладчык і пісьменнік. Заслужаны работнік культуры.

Скончыў Магілеўскі рабфак (1937), БДУ.

Працаваў у газеце «Літаратура і мастацтва», выдавецтвах «Беларусь», «Мастацкая літаратура».

Аўтар зборнікаў аповесцей, апавяданняў, вершаў, кніг перакладаў, для дзяцей, Выбраных твораў у 2 тамах.

На беларускую мову пераклаў паэмы «Мцыры» і «Ізмаіл-бей» М. Лермантава, шэраг вершаў А. Пушкіна, М. Някрасава, У. Маякоўскага, сучасных рускіх, украінскіх, многіх пісьменнікаў і паэтаў народаў Еўропы, СССР, у тым ліку «Корцік» А. Рыбакова, трагедыю У. Шэкспіра «Макбет», асобныя творы англійскіх, французскіх, венгерскіх, сербскіх, славацкіх паэтаў.

Памёр 8 чэрвеня 1991 года.

1930 год. Нарадзіўся Уладзімір Караткевіч.

Беларускі пісьменнік, паэт, празаік, драматург, публіцыст, перакладчык, сцэнарыст, класік беларускай літаратуры.

Першы беларускі пісьменнік, які звярнуўся да жанру гістарычнага дэтэктыву. Найбольш вядомыя яго творы: «Дзікае паляванне караля Стаха», «Сівая легенда», «Каласы пад сярпом тваім», «Хрыстос прызямліўся ў Гародні», «Чорны замак Альшанскі», «Зямля пад белымі крыламі»…

Па яго творах створаны 9 мастацкіх, 3 дакументальных стужкі і мультфільм.

Імя пісьменніка прысвоена бібліятэкам у Віцебску, Наваполацку, Оршы, Таліне, вуліцам ў Астраўцы, Віцебску, Гродне, Рагачове, Століне, Оршы. У Оршы адкрыты музей. Пастаўлены помнікі ў Віцебску, Оршы, Кіеве. У Оршы, Мінску ўсталяваны мемарыяльныя шыльды.

Існуюць яго імя Фонд дапамогі маладым пісьменнікам, прэмія выдавецтва «Мастацкая літаратура».

Памёр 25 ліпеня 1984 года.

1934 год. У в. Красная Кіраўскага раёна нарадзіўся Валянцін Рабцэвіч.

Беларускі археолаг і нумізмат. Доктар гістарычных навук, прафесар БДУ. Адзін з заснавальнікаў беларускай нумізматыкі.

Вывучаў гісторыю грашовага звароту ВКЛ і Рэчы Паспалітай, тапаграфію манетных скарбаў на Беларусі.

Аўтар класічных манаграфій «О чем рассказывают монеты», «Нумизматика Беларуси», «Российско-польские монетные эмиссии эпохи Петра I», больш 70 навуковых прац і 300 навукова-папулярных артыкулаў у перыёдыцы і эцыклапедычных выданнях.

На аснове ўласнай калекцыі манет стварыў нумізматычны кабінет БДУ.

Дзякуючы яго намаганням на Беларусі засталася частка ўнікальнага грашова-рэчавага скарбу ХV стагоддзя (сярод рэчаў і «пояс Вітаўта»).

Памёр 29 мая 2008 года.

1943 год. Ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў вызвалены горад Гомель.

Першы вызвалены абласны цэнтр Беларусі.

Горад быў пад акупацыяй з 19 жніўня 1941 года.

Габрэі, якія складалі ў горадзе 29,4% насельніцтва, амаль цалкам былі забітыя ў гета.

Горад вызвалены войскамі Беларускага фронта пад камандаваннем К. Ракасоўскага.

Горад быў разбураны болей чым на 80%, амаль цалкам страціў прамысловыя прадпрыемствы.

Будынак псіхбальніцы з жудаснай гісторыяй прадаюць у Магілёве

Навіна ад 25 лістапада, 202525 лістапада, 2025

Будынак лабараторыі Магілёўскай псіхіятрычнай бальніцы, дзе былі расстраляны каля тысячы чалавек, выстаўлены на аўкцыён.

Пабудова знаходзіцца на вул. Сурганава, 53. Цяпер гэта пустуючы аднапавярховы будынак, які пабудавалі ў 1804 годзе.

Аб’ект знаходзіцца пад статусам гісторыка-культурнай каштоўнасці трэцяй катэгорыі «будынак пачатак XIX стагоддзя». У перыяд нямецка-савецкай вайны фашысты знішчылі ў яго сценах звыш 1200 хворых.

Варта адзначыць, што падчас вайны большасць будынкаў бальніцы было разбурана, але пасля 1945 года яе працу аднавілі. У 2009 годзе на адным з карпусоў бальніцы з’явіўся памятны знак ахвярам фашызму.

Пачатковы кошт лота – 481 243 рублі. Падаць заяўку на ўдзел у аўкцыёне можна да 18 снежня. Таргі пройдуць на пляцоўцы «БУТБ-маёмасць» 22 снежня 2025 года.

Фотаздымак: БУТБ-маёмасць

Дзень у гісторыі. 25 лістапада. Каралеўства Польскае і Вялікае Княства Літоўскае спынілі сваё існаванне

Навіна ад 25 лістапада, 202525 лістапада, 2025

Міжнародны дзень барацьбы за ліквідацыю гвалту ў адносінах да жанчын.

Дата абраная ў гонар сясцёр Мірабаля, трох палітычных актывістак з Дамініканскай Рэспублікі, якія былі па-зверску забітыя ў 1960 годзе падчас дыктатуры Рафаэля Трухільё.

Жанчыны часта становяцца ахвярамі розных відаў гвалту амаль ва ўсім свеце. Няма дзяржавы, рэгіёна або супольнасці, дзе б не было гвалту ў адносінах да жанчын. Выпадкі дыскрымінацыі і дамаганняў у дачыненні да жанчын назіраюцца паўсюль, дома або ў офісе.

1714 год. Нарадзіўся Тамаш Жэброўскі.

Архітэктар, матэматык, рымска-каталіцкі дзеяч. Магістр філасофіі і вольных навук. Прадстаўнік мастацтва ракако.

Быў прэфектам будаўніцтва ў рэзідэнцыі езуітаў у Бабруйску (1746), будаўніцтва ў віленскім навіцыяце, прафесарам у Крожскім, Полацкім езуіцкім калегіуме, Віленскай езуіцкай акадэміі.

Удзельнік будовы, перабудовы шэрагу касцёлаў у Бабруйску, Вільні, Смаргоні і іншых, астранамічнай абсерваторыі віленскай Акадэміі, кіраваў будаўніцтвам Полацкага езуіцкага калегіума, праектаваў палац Агінскага ў Ашмянскім павеце.

Памёр 18 сакавіка 1758 года.

1795 год. Каралеўства Польскае і Вялікае Княства Літоўскае спынілі сваё існаванне.

Кароль польскі і вялікі князь літоўскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі адмовіўся ад стальца Рэчы Паспалітай на карысць расійскай імператрыцы Кацярыны ІІ.

Пасля таго, як выракся стальца, жыў у Санкт-Пецярбургу.

Памёр у 1798 годзе ў Санкт-Пецярбургу, дзе і быў пахаваны. У 1938 годзе яго прах быў перанесены ў пахавальню воўчынскага касцёла Святога Станіслава, што ў цяперашнім Камянецкім раёне, у 1994 годзе ў варшаўскі кафедральны касцёл.

1908 год. нарадзіўся Анатоль Волкаў.

Беларускі мастак-графік і жывапісец.

Сын Народнага мастака Валянціна Волкава, аўтара выяў герба БССР узораў 1927 і 1938 гадоў, мадыфікацыя якіх з’яўляецца цяперашнім афіцыйным гербам Беларусі.

Выкладаў выяўленчае мастацтва ў Магілёве, Мінску.

Працаваў у галіне выяўленчай сатыры, кніжнай і станковай графікі, жывапісу.

Аформіў і ілюстраваў кнігі «Дрыгва» і «Новая зямля» Я. Коласа, некаторыя з кніг А. Куляшова, М. Багдановіча, А. Пушкіна, М. Гогаля, М. Лынькова, Я. Купалы, Я. Маўра і іншых.

Сярод станковых твораў вядомы: серыі акварэлей «Мінск і яго жыхары», «Юныя мінчане».

Аўтар многіх жывапісных палоцен, сярод якіх «Янка Купала на адпачынку», «Першага верасня», серыі акварэляў, прысвечаных Мінску.

Памёр у 1985 годзе.

1920 год. Падчас Слуцкага паўстання ў Семежаве (зараз Капыльскі раён) прайшоў парад беларускіх аддзелаў.

Галоўным чынам былі прадстаўлены часці 2-га Грозаўскага палка 1-й Слуцкай брыгады стральцоў войска Беларускай Народнай Рэспублікі.

2-гі Грозаўскі полк фарміраваўся ў Слуцку, мястэчках Грозаве і Семежаве з беларускай міліцыі і сялян-добраахвотнікаў. Грозаўскі полк складаўся з двух батальёнаў. Камандзір палка – капітан Лукаш Сяменік, намеснік – капітан Гнароўскі, камандзіры батальёнаў – капітан Антон Самусевіч і штабс-капітан Мацэля. У палку было каля 2 тысяч чалавек.

1955 год. Нарадзіўся Аляксандр Казулін. Беларускі навуковец, палітык, грамадскі дзеяч. Палітзняволены, вязень сумлення.

Акадэмік Акадэміі адукацыі Беларусі, Міжнароднай акадэміі вышэйшай школы, ганаровы прафесар МДУ імя М. Ламаносава, віцэ-прэзідэнт Пятроўскай акадэміі навук і мастацтваў. Кандыдат фізіка-матэматычных, доктар педагагічных навук, прафесар. Рэктар БДУ (1996-2003).

Падчас працы рэктарам БДУ выявіў сябе як рэфарматар. БДУ першым у краіне ажыццявіў пераход на шматузроўневую сістэму падрыхтоўкі адмыслоўцаў па ўзоры вядучых еўрапейскіх універсітэтаў. Па выніках прэзідэнтскіх выбараў 2001 года ў БДУ Лукашэнку падтрымала толькі пятая частка студэнтаў і супрацоўнікаў.

У 2005 годзе абраны старшынёй Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі, стаў заснавальнікам і каардынатарам грамадзянскай ініцыятывы па стварэнні Агульнанацыянальнага руху «Воля народа», быў зарэгістраваны кандыдатам у прэзідэнты Беларусі. На выбарах паводле афіцыйных дадзеных атрымаў 2,3 % галасоў.

25 сакавіка 2006 года быў арыштаваны падчас масавых выступаў грамадзян супраць вынікаў прэзідэнцкіх выбараў і асуджаны на 5,5 гадоў пазбаўлення свабоды. Прызнаны «Міжнароднай Амністыяй» Вязнем сумлення.

1988 год. Загінула Яўгенія Янішчыц. Беларуская паэтэса, перакладчыца. “Самая таленавітая з усіх самых таленавітых паэтэс Беларусі” (Васіль Быкаў).

Аўтар вершаў, зборнікаў лірыкі, выбраных твораў, паэм, літаратурна-крытычных артыкулаў, рэцэнзій.

Перакладала на беларускую мову з рускай і ўкраінскай.

Яе асобныя вершы пакладзены на музыку.

Паэтычная спадчына паэткі – адна з самых яскравых і таленавітых старонак беларускай літаратуры другой паловы XX стагоддзя.

Цяжка і марудна папраўлялася пасля аварыі ў Магілёве ў 1976 годзе, калі атрымала мноства пераломаў і была надоўга прыкавана да бальнічнага ложка. Яна так і не здолела перамагчы фізічны боль і пакуты. Па афіцыйнай версіі, паэтка загінула трагічна: выпала з восьмага паверха аднаго з мінскіх дамоў.

Яе імя носіць школа ў в. Парэчча Пінскага раёна.

2019 год. У афрыканскай краіне Малі загінуў Андрэй Жук.

Беларус, французскі ваеннаслужачы, кавалер Ордэна Ганаровага легіёна пасмяротна.

Удзельнік міжнародных антытэрарыстычных аперацый ў Аўганістане, Гвіяне, Малі.

Дзень у гісторыі. 24 лістапада. Прысуджаны да першага зняволення Алесь Бяляцкі

Навіна ад 24 лістапада, 202524 лістапада, 2025

Хведар-студзянец (народны каляндар).

«Хвёдаравы вятры галоднымі ваўкамі скуголяць». Звычайна ў гэты дзень – марозы і вятры.

1729 год. У Пінску ордэн езуітаў заснаваў друкарню.

Працавала ў 1729-1746 гадах пры езуіцкім калегіуме. Друкаваліся ў асноўным рэлігійная літаратура і дапаможнікі для студэнтаў.

На тэрыторыі ВКЛ езуіты з’явіліся ў Вільні ў 1569 годзе. У 1570 годзе быў закладзены Віленскі езуіцкі калегіум, пераўтвораны ў 1579 годзе ва ўніверсітэт. У 1581 годзе адчыніўся Полацкі, 1584 – Нясвіжскі калегіумы. Да сярэдзіны ХVII стагоддзя ў ВКЛ працавала шырокая сетка навучальных устаноў ордэна. Езуіты амаль поўнасцю засяродзілі ў сваіх руках сярэднюю і вышэйшую адукацыю.

З езуіцкіх школаў выйшаў шэраг знакамітых вучоных, грамадскіх дзеячаў і пісьменнікаў. Дзякуючы ім у Беларусі да 1820 года існавала развітая сістэма еўрапейскай адукацыі – каля 10 вышэйшых гуманітарных школаў, з іх дзве акадэміі і 7 гімназіяў. Гэтая сістэма была адхіленая пасля далучэння Беларусі да Расіі.

1826 год. Нарадзіўся Аляксандр Саветаў.

Беларускі навуковец-аграном, глебазнавец, першы доктар сельскагаспадарчых навук (1866) Расійскай імперыі. Выхаванец і прафесар Горы-Горацкага земляробчага інстытута.

Дэкан фізіка-матэматычнага факультэта Пецярбургскага ўніверсітэта.

Даследчык шырокага кола пытанняў земляробства, у тым ліку распрацоўкі рацыянальных спосабаў вядзення сельскай гаспадаркі, глебазнаўства, чарназёмных глеб, жывёлагадоўлі і перапрацоўцы прадуктаў сельскай гаспадаркі.

Крытычна абагульніў рускі і еўрапейскі вопыт у галіне травасеяння і сістэм земляробства і ўпершыню ў сусветнай практыцы звязаў развіццё сістэм земляробства з сацыяльна-эканамічнымі ўмовамі.

Даў класіфікацыю сістэм земляробства і іх гісторыі.

1889 год. У беларускім мястэчку Мір нарадзіўся Залман Шазар (Рубашоў).

Яўрэйскі грамадскі дзеяч, пісьменнік, паэт. Трэці прэзідэнт Ізраіля (1963-1973).

Дзверы яго прэзідэнцкай рэзідэнцыі заўсёды былі адчынены ізраільскім навукоўцам, пісьменнікам, дзеячам мастацтва і яўрэйскім інтэлектуалам з усяго свету.

Заснавальнік фонда «Амос» для садзейнічання ізраільскім навукоўцам і дзеячам мастацтва.

Пакінуў багатую літаратурную спадчыну, якая ўключае прозу, пераклады на англійскую, французскую, іспанскую і ідыш, мемуары пра лідараў сіянісцкага руху і дзеячаў яўрэйскай культуры, паэзію, публіцыстыку і навуковыя даследаванні.

Адзін з піянераў біблеістыкі на іўрыце. Зрабіў значны ўклад у вывучэнне гісторыі мовы ідыш.

Памёр 5 кастрычніка 1974 года.

1942 год. Напад партызанаў на гарнізон у Ліпені (Асіповіцкі раён)

24 лістапада 1942 года партызанскі атрад імя Сталіна разам з кавалерыйскай групай і атрадам Ліўенцава правёў буйную аперацыю супраць нямецка-паліцэйскага гарнізона ў мястэчку Ліпень Асіповіцкага раёна. У выніку бою было разбурана 5 дзотаў, забіта не менш за 27 немцаў і паліцаяў, спалены дзве аўтамашыны, а 4 немцы ўзяты ў палон, здабыты трафеі. Цалкам гарнізон не знішчылі, але гэта была адна з істотных атак партызанаў на акупацыйную інфраструктуру ў Магілёўскай вобласці.

1943 год. Загінуў у ГУЛАГу ураджэнец Бабруйска Мікалай Азбукін.

Першы беларускі прафесійны географ, краязнавец, публіцыст, дзеяч беларускага нацыянальнага руху.

Паходзіў з сям’і патомных дваранаў.

Член камітэта Беларускага культурна-асветнага таварыства ў Бабруйску, дырэктар бабруйскай школы імя Янкі Купалы. Пасля вызвалення з-пад арышту савецкімі ўладамі (1921), працаваў у Навукова-тэрміналягічнай камісіі Наркамасветы БССР, у Інстытуце беларускай культуры, на кафедры геаграфіі Акадэміі навук.

Аўтар і суаўтар прац “Нашы мястэчкі”, “Географія па-заэўрапейскіх краёў”, “Населенные местности Западной Белоруссии”, “Школьная карта Беларусі”, “Паселішчы гарадскога тыпу ў БССР”.

У кнізе «Географія Эўропы» трактаваў Беларусь як самадастатковую краіну. Адзін з арганізатараў краязнаўчага руху, сакратар Цэнтральнага бюро краязнаўства, першы рэдактар часопіса «Наш край».

Імклівае пашырэньне краязнаўчага руху, глыбока патрыятычнага па сутнасці, выклікала занепакоенасьць камуністычных уладаў, і на краязнаўцаў абрынуліся рэпрэсіі.

Арыштаваны 21 ліпеня 1930 году, высланы у Сібір. Зноў асуджаны ў 1937 годзе. Загінуў у 1943 годзе ў лагеры (магчыма расстраляны).

1965 год. Нарадзіўся Андрэй Мельнікаў.

Беларускі бард і літаратар, журналіст, эсэіст, навеліст, заснавальнік фэстаў беларускай аўтарскай песні «Аршанская бітва», Талькаўскі фэст, «Гэта МЫ».

Асноўная тэма песень — Бог, Радзіма, каханне. Першым сярод музыкаў звярнуўся да постаці С.Булак-Балаховіча і падзей Слуцкага збройнага чына. У ягонай творчай скарбонцы – больш за два дзясяткі альбомаў на тэму нацыянальнага адраджэньня і жыцця ў постсавецкіх рэаліях.

У рэпэртуары барда песні на вершы шматлікіх беларускіх паэтаў – ад класікаў да сучасных. Асобнае месца ў творчай біяграфіі барда займаюць песні на вершы Анатоля Сыса і Зьніча (Алега Бембеля), да жыцця і творчасьці якіх Мельнікаў неаднойчы звяртаўся ў сваіх творах.

1970 год. Памёр Яўген Цікоцкі.

Беларускі кампазітар. Народны артыст БССР і СССР. Адзін з заснавальнікаў беларускай оперы і сімфоніі ў БССР. Лаўрэат дзяржаўных прэмій СССР і БССР.

Падчас вайны з белапалякамі, паміж баямі пры вызваленні Рагачова, Магілёва, Пухавіч, Бабруйска, у вольныя хвіліны выступаў у перасоўных вайсковых клубах як піяніст і акампаніятар. У 1920-1934 гадах творчасць звязана з Бабруйскам: піша музыку для вайсковага тэатра, працуе піяністам у кінатэатрах, дае канцэрты, стварае музычную школу (1927).

У Бабруйску блізка пазнаёміўся з М. Лыньковым, мясцовымі літаратарамі, прадстаўнікамі інтэлігенцыі.

З 1934 года працаваў ў Мінску, пісаў музыку для Беларускага радыё, выкладаў у музычнай школе, кіраваў Беларускай філармоніяй, узначальваў Саюз кампазітараў БССР. Актыўны абаронца ад руйнавання архітэктурнай спадчыны сталіцы.

Аўтар шэрагу опер, гераічных паэм, 6 сімфоній, сімфанічных паэм, канцэртаў, песень, музыкі да драматычных спектакляў і фільмаў.

Памёр 24 лістапада 1970 году ў Мінску.

Імя дзеяча прысвоена бабруйскім дзіцячай музычнай школе №1, завулку.

1991 год. Памёр Фрэдзі Меркуры (Фарух Балсара).

Спявак парсійскага паходжання, саліст гурта Queen.

На сцэне вылучаўся сваім экстравагантным выглядам і вакалам у дыяпазоне чатырох актаў.

Напісаў для «Queen» мноства песень, якія сталі хітамі, у тым ліку «Bohemian Rhapsody», «Killer Queen», «Somebody to Love», «Don’t Stop Me Now», «Crazy Little Thing Called Love» і «We Are the Champions».

Акрамя ўдзелу ў «Queen» таксама спяваў сола, стварыўшы такія хіты, як «Barcelona», «I Was Born to Love You» і «Living on My Own».

1996 год. У Беларусі праведзены рэферэндум, паводле вынікаў якога зменена Канстытуцыя 15 сакавіка 1994 года.

Праведзены па ініцыятыве А. Лукашэнкі, у выніку якога атрымаў магчымасць абнуліць тэрмін перабывання ва ўладзе. 3 ліпеня стала афіцыйным Днём незалежнасці.

2011 год. Прысуджаны да турэмнага зняволення старшыня праваабарончага цэнтра «Вясна» Алесь Бяляцкі.

У рамках пагрому грамадскіх арганізацый у ліпені 2021 года былі абшуканы Цэнтр і памяшканні праваабаронцаў, затрыманыя амаль усе прадстаўнікі «Вясны», якія на той момант былі ў Беларусі, у тым ліку А. Бяляцкі. Арыштаваныя па справах, заведзеных па артыкулах 342 («арганізацыя і падрыхтоўка да масавых беспарадкаў») і 243 («ухіленне ад сплаты падаткаў») Крымінальнага кодэкса, актывісты, былі прызнаны палітычнымі зняволенымі. Зараз Алесь Бяляцкі ўтрымліваецца ў турме ў Горках.

У ліпені 2021 года цэнтр быў узнагароджаны прэміяй імя Марыён Дэнхоф, а ўвосень 2022 года лідар праваабарончага цэнтра Алесь Бяляцкі стаў Лаўрэатам Нобелеўскай прэміі міру.

Праваабарончы цэнтр «Вясна» — няўрадавая праваабарончая арганізацыя. Створана ў красавіку 1996 года.

Дзень у гісторыі. 23 лістапада. Выйшла “Наша Ніва”, пабудавана Асіповіцкая ГЭС

Навіна ад 23 лістапада, 202523 лістапада, 2025

1793 год. Скончыўся Гродзенскі Сойм, “маўклівы сойм” – апошні, надзвычайны сойм Рэчы Паспалітай. Скасавана дзеянне Канстытуцыі 3 мая.

Сойм праходзіў з 17 чэрвеня 1793 года. Скліканы для зацвярджэння руска-прускай канвенцыі ад 23 студзеня 1793 года аб Другім падзеле Рэчы Паспалітай. Адбываўся ў Сенатарскай зале каралеўскага палаца ў Горадні.

Каб зламаць апазіцыю, нешматлікую, але вельмі актыўную, рускі амбасадар Сіверс з першых жа дзён сойма стаў прыбягаць да жорсткіх мер. 22 жніўня Сіверс пайшоў на дэманстрацыю ваеннай сілы. Ён рушыў у Гродна атрады, якія размяшчаліся ў ваколіцах. Яны занялі ўсе найважнейшыя вуліцы. Без білета ад рускага каменданта ніхто не мог выйсці са свайго дома. Каралеўскі замак быў акружаны дзвюма ротамі грэнадзёраў з чатырма гарматамі. Пры іх стаялі артылерысты з запаленымі кнатамі. У двары замка і ў калідорах была расстаўлена моцная ахова.

На світанку 23 верасня казакі выхапілі прама з ложкаў і вывезлі з Гродна чатырох апазіцыянераў: Шыдлоўскага, Скажыньскага, Краснадэмбскага і Мікорскага.

Замак зноў быў аточаны войскамі і гарматамі. Паслы прыйшлі ў жах, убачыўшы, як з імі збіраюцца абысціся. Ціхія і панурыя, праходзілі яны праз строй грэнадзёраў і займалі свае месцы ў зале. Увайшоў кароль. Расійскі генерал Раутэнфельд абвясціў сабраным паслам, што не выпусціць іх, пакуль не падпішуць трактат з Прусіяй.

На чарговы зварот Сіверса, прыняць прапанову Кацярыны II, паслы маўчалі.

Урэшце кракаўскі пасол Іосіф Анквіц сказаў, што «маўчанне азначае згоду». Як раз у гэты час падлогавы гадзіннік гучна прабіў палову а чацвёртай раніцы і адзначыў падзею, якая ўвайшла ў гісторыю як «маўклівы сойм».

Па выніках сойма Расійская імперыя станавілася пратэктарам Рэчы Паспалітай. Ліквідавалася Канстытуцыя 3 мая. Войска Рэчы Паспалітай змяншалася да 15 тысяч чалавек. Ліквідавалася Таргавіцкая канфедэрацыя. Замацоўваўся другі падзел Рэчы Паспалітай, у выніку чаго ўся тэрыторыя сучаснай Магілёўшчыны ўвайшла ў склад Расіі (пасля Першага Падзела Рэчы Паспалітай мяжа праходзіла па Друці).

1859 год. У кнігарнях Лондана ў продажы з’явіўся зялёны томік кнігі Чарльза Дарвіна “Паходжанне відаў шляхам натуральнага адбору, або Захаванне спрыяльных парод у барацьбе за жыццё”.

Велізарны па тых часах тыраж кнігі ў 1250 асобнікаў быў раскуплены за дзень, які азнаменаваў сабой з’яўленне ў сусветнай навуцы тэорыі эвалюцыі жывой прыроды, якая стала краевугольным каменем сучаснай біялогіі, або дарвінізму.

Зрэшты, камерцыйны поспех вызначыла зусім не эпахальнае навуковае значэнне гэтага выдання. Некалькімі днямі раней у прэсе з’явілася паведамленне аб маючым адбыцца выхадзе кнігі, у якой даказваецца, што чалавек пайшоў не ад Адама і Евы, а ад малпы. Так што да навукоўцаў дайшлі ўсяго два-тры дзясяткі асобнікаў дарвінаўскай працы.

Англійскі прыродазнавец, натураліст і падарожнік Чарльз Дарвін абагульніў вынікі ўласных назіранняў і дасягненні сучаснай яму біялогіі і селекцыйнай практыкі, выявіў асноўныя фактары эвалюцыі арганічнага свету.

Дарвін напісаў яшчэ тры кнігі па пытаннях эвалюцыі, існаванне якой было прызнана большасцю вучоных яшчэ пры жыцці Дарвіна, у той час як яго тэорыя натуральнага адбору, як асноўнае тлумачэнне эвалюцыі, стала агульнапрызнанай толькі ў 1930-х гадах.

1871 год. Нарадзіўся Уладзімір Тэраўскі.

Беларускі дырыжор, кампазітар, фалькларыст царкоўнаслужыцель. Стаяў ля вытокаў стварэння нацыянальнай оперы i нацыянальнай музычнай школы.

Па словах З. Бядулі “хорам Тэраўскага магла б ганарыцца любая нацыя, болей культурная за нашу”, Тэраўскі – “мастак-самародак”.

Стварыў музыку да шматлікіх спектакляў купалаўскага тэатра, у тым ліку «Машэка», «Кастусь Каліноўскі» Е. Міровіча. Найбольш вядомай стала музыка да спектакля «На Купалле» М. Чарота.

Напісаў песні і рамансы на словы Я. Купалы, Я. Коласа, З. Бядулі і іншых. Запісваў і гарманізаваў народныя песні.

Аўтар гімна «Ваяцкі марш» («Мы выйдзем шчыльнымі радамі…»), гімна «Беларуская марсельеза», музыкі да песні «Купалінка», якую многія лічаць народнай.

У 1931 годзе звольнены з работы ў купалаўскім тэатры. Служыў псаломшчыкам, рэгентам царкоўнага хору ў розных саборах Мінска.

Зноў арыштаваны 17 жніўня 1938 года. Прыгавораны 1 лістапада да расстрэлу, расстраляны 10 лістапада 1938 года.

1906 год. У Вільні пачалося выданне штотыднёвай грамадска-палітычнай, навукова-асветніцкай і літаратурна-мастацкай газеты нацыяльна-адраджэнскага кірунку «Наша ніва».

Выдавалася ў Вільні, па-беларуску, з 10 (23) лістапада 1906 да 7 (20) жніўня 1915. Друкавалася кірыліцай і лацінкай, тыражом 4 500 асобнікаў. Выхад газеты быў спынены ў сувязі з набліжэннем расійска-нямецкага фронту да Вільні.

Газета друкавала вершы, нарысы, мастацкую прозу, навукова-папулярныя артыкулы, навіны.

На старонках газеты ўпершыню апублікаваны многія творы Я. Купалы, Я. Коласа, М. Багдановіча, Цёткі, А. Гаруна, З. Бядулі, М. Гарэцкага, Ц. Гартнага, К. Каганца і шматлікіх іншых.

Дзякуючы «Нашай ніве» адбывалася станаўленне беларускай літаратурна-мастацкай крытыкі, публіцыстыкі, культуралогіі, фалькларыстыкі.

Газета прапагандавала здабыткі іншанацыянальных культур, змяшчала ў перакладзе на беларускую мову творы еўрапейскіх аўтараў.

1922 год. Аляксандр Грын завяршыў у Пецярбургу напісанне фантастычнай феерыі “Пунсовыя ветразі”.

Твор аб непахіснай веры і ўсёпераможнай, узнёслай мары, аб тым, што кожны можа зрабіць для блізкага чалавека цуд. Прысвяціў яго сваёй жонцы Ніне.

А. Грын – сапраўднае прозвішча Грынеўскі (1880-1932). Рускі пісьменнік, паэт, прадстаўнік неарамантызму. Яго бацька – Стэфан Грынеўскі – ураджэнец сучаснай Віцебскай вобласці, за ўдзел у паўстанні 1863-1864 гадоў быў у 20-гадовым узросце бестэрмінова сасланы ў Сібір.

А. Грын – стваральнік выдуманай краіны «Грынландыя», у якой адбываецца дзеянне шматлікіх яго твораў, у тым ліку самых вядомых «Беглая па хвалях» і «Пунсовыя ветразі».

1953 год. Уведзена ў эксплуатацыю Асіповіцкая ГЭС на рацэ Свіслач у Асіповіцкім раёне.

Малая гідраэлектрастанцыя, чацвёртая па магутнасці ГЭС у краіне пасля Віцебскай, Полацкай, Гродненскай.

Да верасня 2012 г. з’яўлялася самай буйной ГЭС краіны. Магутнасць 2175 кВт.

Гадавой выпрацоўкі электраэнергii каля 8-10 мільёнаў кВт хгадзiн дастаткова для забеспячэння сацыяльна-пабытовых патрэб у электраэнергіі г. Асіповічы.

1959 год. Крывіцкае (Беларускае) навуковае таварыства імя Ф. Скарыны атрымала правы культурнай і навуковай установы ў ЗША.

Існавала ў 1946-1949 гадах у Германіі, у 1949-1976 – у ЗША.

Заснавана ў 1946 годзе ў лагеры для перамешчаных асоб у германскім г. Рэгенсбургу. Старшынямі ў розны час былі Я. Станкевіч, А. Адамовіч і А. Махноўскі. Мела на мэце аб’яднаць намаганні вучоных-беларусаў для навуковай працы ў галіне беларусазнаўства.

Пры таварыстве дзейнічалі секцыі: літаратурная, мовазнаўчая, гістарычная і педагагічная.

У 1952 годзе пры таварыстве быў заснаваны Інстытут найноўшай гісторыі Беларусі і Прэсавае бюро.

Таварыства займалася зборам дакументаў, рукапісаў, беларускіх выданняў, якія захоўваліся ў створаным пры ім Беларускім архіве, выдавецтвам кніг, слоўнікаў, выпускам навукова-літаратурнага часопіса «Веда».

З 1957 г. уваходзіла ў Беларуска-амерыканскую дапамогу (Нью-Ёрк) і Задзіночанне славянскіх навуковых арганізацый ЗША.

Таварыства спыніла дзейнасць у 1976 годзе ў сувязі са смерцю Я. Станкевіча.

1957 год. Нарадзілася Алена Сідарава. Беларуская акцёрка тэатра і кіно. Заслужаная артыстка.

Працавала ў Брэсцкім акадэмічным тэатры драмы і музыкі, Нацыянальным драматычным тэатры імя Янкі Купалы. На сцэне сыграла больш за 50 ролей. Сярод найлепшых роляў – Маша ў «Чайцы» А. Чэхава, Гільда ў «Жанчыне з мора» Г. Ібсена, Кіра ва «Успамінах» А. Арбузава.

Здымалася ў 30 кінафільмах, серыялах, камедыях, у меладраме «Фабрика грез» Дз. Астрахана у галоўнай ролі разам з А. Абдулавым.

Пасля масавых фальсіфікацый на прэзідэнцкіх выбарах 2020 года, жорсткага разгону акцый пратэсту, збіцця і катаванняў затрыманых пратэстоўцаў, калектыў Купалаўскага тэатра 13 жніўня запатрабаваў спыніць гвалт у дачыненні да мірных грамадзян і выступіў за пералік галасоў з удзелам незалежных назіральнікаў.

26 жніўня акцёрка разам з большасцю трупы і іншымі супрацоўнікамі тэатра звольнілася ў знак пратэсту.

1958 год. Нарадзіўся Аляксандр Дабравольскі.

Беларускі палітык. Сябра палітрады Аб’яднанай грамадзянскай партыі. Дырэктар Усходнееўрапейскай Школы палітычных даследаванняў.

Народны дэпутат СССР (1989), уваходзіў у склад Міжрэгіянальнай дэпутацкай групы – першай дэмакратычнай парламенцкай апазіцыі ў СССР. Працаваў разам з А. Сахаравым, Б. Ельцыным, А. Сабчаком, В. Быкавым, А. Адамовічам.

Адзін з ініцыятараў стварэння Аб’яднанай дэмакратычнай партыі (1990), заснавальнік (1992) Незалежнага Інстытута сацыяльна-эканамічных і палітычных даследаванняў.

Дэпутат Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь XIII склікання, прадстаўнік групы дэпутатаў Вярхоўнага Савета ў Канстытуцыйным Судзе (1996) па справе імпічменту прэзідэнта Лукашэнкі.

У 2001 годзе падчас прэзідэнцкіх выбараў быў намеснікам кіраўніка выбарчага Штаба Адзінага кандыдата ад шырокай грамадзянскай кааліцыі Уладзіміра Ганчарыка, у 2006 – намеснікам кіраўніка Штаба Адзінага кандыдата ў прэзідэнты ад Аб’яднаных дэмакратычных сіл Аляксандра Мілінкевіча.

1966 год. Нарадзіўся Міхась Скобла. Беларускі паэт, парадыст, перакладчык, эсэіст, літаратуразнавец. Лаурэат прэстыжных літаратурных прэмій.

У канцы 1980-х з’яўляўся удзельнікам таварыства «Талака».

Працаваў у часопісе «Роднае слова», газеце «Народная Воля», выдавецтве «Беларускі кнігазбор», у Міністэрстве культуры і друку, вёў аўтарскую праграму «Вольная студыя» на Радыё Свабода (1998-2017). З’яўляўся намеснікам старшыні Саюза беларускіх пісьменнікаў (2002-2010).

Аўтар 12 кніг, укладальнік паэтычных анталогій «Краса і сіла: беларуская паэзія ХХ стагоддзя» і «Галасы з-за небакраю: паэзія свету ў беларускіх перакладах ХХ стагоддзя».

Уклаў і пракаментаваў выдадзеныя ў серыі «Беларускі кнігазбор» аднатомнікі У. Жылкі, Л. Геніюш, Р. Крушыны, Р. Барадуліна, зборы твораў А. Салаўя, Л. Геніюш (у 2 тамах), мемуарныя зборнікі М. Улашчыка, М. Стральцова.

Апублікаваў тамы эпісталярнай спадчыны Ларысы Геніюш, Зоські Верас.

Узнагароджаны медалём 100 гадоў БНР Рады Беларускай Народнай Рэспублікі.