23 кастрычніка ў Мінску, у Нацыянальным гістарычным музеі, прайшло ўрачыстае адкрыццё экспазіцыі «Вольныя з вольнымі, роўныя з роўнымі»,. Выстава прысвечаная 450-годдзю падпісання ў 1569 годзе Люблінскай уніі паміж Каралеўствам Польскім і Вялікім Княствам Літоўскім. Акрамя іншага ў гістарычным музеі можна пабачыць карціну Яна Мацейкі «Люблінская унія», 1869-га года, а таксама копію Люблінскай уніі. Выстава будзе працаваць да 13 лістапада.
Адчуць подых Люблінскай уніі мне давялося ў 2007 годзе, калі фундацыя “Panad granicami” запрасіла мяне ў горад Люблін на сустрэчу пад назвай “Demokracia na Wschozie?”. Мерапрыемства праходзіла ў будынку старажытнага кляштара каталіцкага ордэна Дамініканаў. Манахі-дамінікане сардэчна сустрэлі мяне, пачаставалі і пасялілі ў гасцявым пакоі кляштара. Першую ноч, знаходзячыся пад старажытнымі скляпенямі, я доўга не мог заснуць. У свядомасці мроіліся неверагодныя падзеі, якія тут нібыта павінны былі адбывацца ў мінулым.
На другі дзень мясцовы святар Іосіф Клімурчык, які апекаваў мяне пад час знаходжання ў Любліне, распавядаў пра гісторыю старажытнай базылікі і кляштара, якая пачалася яшчэ ў 1342 годзе. Памаліўшыся да Усемагутнага Бога і агледзеўшы прыгажосць касцёла, святар павёў мяне складанымі пераходамі, і мы неўзабаве апынуліся ў даволі прасторным памяшканні. Айцец Іосіф паведаміў, што гэта “Зала Люблінскай уніі”, дзе ў 1569 годзе праходзіла пасяджэнне паслоў дзвюх дзяржаў і была абвешчана “Люблінская унія”. Далей суразмоўца распавядаў, што доўгі час гістарычнае месца было ў занядбаным стане і ніяк не выкарыстоўвалася. Але, дзякуй Богу, рэстаўрацыйныя работы скончыліся і запланаваная на сёння сустрэча будзе першым мерапрыемствам у адноўленным памяшканні.
Сваё паведамленне на згаданай сустрэчы я рабіў па па-беларуску. Потым пераклад на польскую мову добразычліва выконвала пані Моніка Вянчлавска, выкладчыца беларускай мовы і літаратуры з Люблінскага універсітэта імя Марыі Кюры-Складоўскай.
Як і заўсёды, мерапрыемства скончылася шматлікімі пытаннямі, прапановамі і разнастайнымі думкамі. Але сярод усяго пачутага мяне найбольш кранула меркаванне аднаго з удзельнікаў сустрэчы: “Напэўна сёння ўпершыню з часоў Люблінскай уніі ў гэтым зале зноў прагучала беларуская мова”.
За некалькі дзён у Любліне я неведаў шмат разнастайных памятных мясцін, выдатныя музеі, цудоўныя помнікі старажытнай архітэктуры. І дзе б я не знаходзіўся, ці ў сярэневечным замку, ці ў славутым Каталіцкім універсітэце, або проста шпацыруючы вузкімі вулачкамі “Stare Miasto”, думка пра мінулыя гістарычныя падзеі з удзелам прадстаўнікоў беларускіх зямель ніколі не пакідала мяне.
Прыйшоў час развітання з Люблінам і асяродкам айцоў-дамініканаў, старадаўнім духоўным кутком, які гістарычна яднае беларусаў і палякаў. З 1569 года і да гэтага часу айцы-дамінікане беражна захоўваюць найкаштоўнешную сваю рэліквію – “Крыж Люблінскай уніі”, якім і была благаслаўлёна тая падзея. Безумоўна, пад час гістарычнай падзеі, свае малітвы да крыжа скіроўвалі і беларусы-літвіны з надзеяй аб лепшай долі для сваёй дзяржавы. І вельмі хочацца спадзявацца, што і надалей беларусы будуць узносіць малітвы да “Крыжа Любліскай уніі”, як агульнай Святой рэліквіі.
Алесь Грудзіна