Культура

У горадзе Крычаве нямала цікавых мясцін: старыя вуліцы, архітэктурныя помнікі, прыродныя краявіды, старыя пахаванні, памятныя мемарыялы. Разнастайныя урбонімы таксама даволі цікавая з’ява, тым больш што ў горадзе іх блізу двух соцен. Вуліца, якая названа ў гонар Якуба Коласа, не з’яўляецца нейкім асаблівым месцам населенага пункта і адзначаецца хіба што сваім патранімічным найменнем. У прасторы назваў вуліц беларускіх гарадоў урбонім таксама не з’яўляецца чымсьці надзвычай асаблівым і паказальным. У многіх гарадах Беларусі ёсць вуліцы, названыя імём класіка айчыннай літаратуры Якуба Коласа. З’явіліся яны, як адзначаюць даследчыкі, на мяжы 1960-х гг. і часцей за ўсё такія вуліцы знаходзяцца на ўскрайку гарадоў, на якіх размешчаны драўляныя дамы прыватнага сектару.

Адзначаная сітуацыя характэрна і для Крычава, бо вуліца Якуба Коласа знаходзіцца на паўднёва-ўсходняй частцы паселішча, на гарадской ускраіне. Па памеры яна з’яўляецца невялікай і мала чым адметнай у прасторах горада, на якой знаходзяцца чатыры дзясятка дамоў. Можна адзначыць, што на вуліцы размешчаны пераважна драўляныя дамы, часам з цікавымі разнымі ліштвамі, адметнымі верандамі, якія ў прынцыпе характэрны для многіх драўляных дамоў Крычава. Вулічныя краявіды з’яўляюцца вельмі простымі, дзе паабапал размешчаны драўляныя (зрэдку пракідваюцца цягляныя дамы) хаты з пасаджанымі на прысядзібных участках дрэвамі і агародамі. Можна адзначыць і рознакаляровую расфарбоўку дамоў прыватнага сектара, што таксама стварае невялічкую адметнасць вуліцы. На адным доме сіняй афарбоўкі вісіць дзяржаўны сцяг Расійскай Федэрацыі, а побач на металічным зяленым плоце прымацавана чырвоная шыльдачка, дзе размешчаны па-руску надпіс: “улица Я. Коласа”. Парадаксальная з’ява, бо расійскі сцяг ніяк не звязаны з беларускім нацыянальным дзеячом Якубам Коласам, які змагаўся за захаванне адметнасці беларускай нацыя, нацыянальнай мовы і культуры, стаўшы класікам айчыннай літаратуры. Аднак прыхільнасць да чужой дзяржавы, яе мовы і культуры, пры адмаўленні сваіх нацыянальных каранёў, на вялікі жаль, з’ява ў Крычаве распаўсюджаная.

Вуліца Якуба Коласа адным сваім канцом злучаецца з вуліцай Маскоўскай, якая вядзе да выезда з горада і былога будынка маслазавода, а далей ідзе мост праз галоўную водную артэрыю Крычава – раку Сож. Другі канец злучаецца з акраіннымі пабудовамі так званага мікрараёна Сож, які, відавочна, атрымаў сваю назву ад блізка размешчанай рэчкі. Гарадская лакацыя з адметным патранімічным найменнем знаходзіцца ў атачэнні вуліц з наступнымі назвамі: Маскоўская, Кастрычніцкая, Смаленская, Лепяшынскага. Два апошніх урбоніма з’ўляюцца паралельнымі адносна вуліцы беларускага класіка. Дарэчы, вуліцы Якуба Коласа, Смаленская, Лепяшынскага выглядаюць на мапе горада як тры прамых лініі, што размешчаны паралельна. Cуіснаванне побач вуліц Якуба Коласа (псеўданім Канстанціна Міцкевіча) і Панцеляймона Лепяшынскага выглядае канешне ж дзіўна. Апошні хоць і нарадзіўся на тэрыторыі сённяшняга Клімавіцкага раёна ў сяле Студзянец, меў толькі біяграфічныя прывязкі да Беларусі, стаўшы прафесійным рускім рэвалюцыянерам і партыйным дзеячом. Ніякіх адносін да Крычава таксама, відавочна, Лепяшынскі не мае, чаго не скажаш пра класіка беларускай літаратуры.

Вуліца Якуба Коласа з’явілася, на мой погляд, абсалютна лагічна і мусіць існаваць сярод урбонімаў Крычава. Класік беларускай літаратуры, як паказалі даследванні, першым сярод беларускіх пісьменнікаў звярнуўся да гістарычнай тэмы Крычаўскага паўстання і меўся напісаць аповесць пра славутыя гістарычныя падзеі. З лістоў Якуба Коласа да сяброў і калег можна ўбачыць задуму пісьменніка, які вельмі актыўна пачаў збіраць матэрыял пра паўстанне, а таксама жадаў прыехаць у Крычаў, каб самім пашукаць сляды паўстання пад кіраўніцтвам Васіля Вашчылы. Аднак апошняга рэалізаваць ніяк не атрымоўвалася з прычыны сваёй моцнай занятасці. Больш за тое, ідэю напісання твора на гістарычную тэматыку Крычаўскага паўстання прыйшлося пакінуць з-за жорсткасці савецкай ідэалагічнай машыны. У другой палове 1930-х гг. займацца напісаннем твораў на гістарычную тэматыку было даволі небяспечна, пагэтаму Якубу Коласу прыйшлося з канца 1938-пач. 1939 гг. больш не займацца аповесцю, прысвечанай знакамітым падзеям.

Яскравым пацверджаннем зацікаўленасці Якуба Коласа падзеямі Крычаўскага паўстання праглядаецца і ў кнізе-эсэ асабістага сакратара народнага паэта Беларусі Максіма Лужаніна пад назвай “Колас расказвае пра сябе”. Менавіта ў гэтай кнізе згадваецца славутым пісьменнікам паданне пра заснаванне горада:

“Ты мне расказваў пра Крычаў, быццам там крычма крычалі татары, загнаныя ў тупік. Гэта здагадка ці вычытаў дзе?

Я адказаў, што мусібыць, аб гэтым гаворыцца ў 9 томе Сямёнава.

• Э, не, выбачай! У сямёнава іншае сказана: горад калісьці быў заснаваны крывічамі і называўся Крывічоў”.

З гэтага ўрыўка тэкста бачна, што Якуб Колас пры зборы матэрыяла для ўласнага твора грунтоўна падыйшоў да справы і пачаў падрабязна знаёміцца з гісторыяй горада, прачытаўшы нават паданні пра найменне Крычава. Такім чынам, усе прыведзеныя аргументы сведчаць, што вуліца Якуба Коласа ў горадзе існуе заканамерна і патрэбная ў будучым. І гэта нягледзячы на тое, што ў часы з’яўлення урбоніма мясцовая раённая ўлада выконвала хутчэй за ўсё загад зверху, г.зн. існавала агульнарэспубліканская тэндэнцыя з’яўлення вуліц народнага паэта. Аднак гэта адзін з нешматлікіх прыкладаў, калі з’яўлення патранімічнага урбоніка ў савецкія часы выглядае сапраўды лагічна і абгрунтавана, што не сказаш пра іншыя найменні дзясяткаў гарадскіх вуліц.

Алесь Крыжэвіч. Фота аўтара