Галоўная » Як Магілёў мог стаць сталіцай Беларусі

Як Магілёў мог стаць сталіцай Беларусі

19 кастрычніка 1937 год. Бюро ЦК КП (б) Б разгледзела пытанне «Аб сталіцы БССР». У прынятай пастанове канстатавалася: «Лічыць палітычна мэтазгодным перанесці сталіцу з Мінска ў горад Магілёў».

Да верасня 1939 г. заходняя дзяржаўная мяжа БССР праходзіла ўсяго толькі ў 35 км ад Менска (Мінскам стаў 29.07.1939). Еўропа знаходзілася ў чаканні вайны, якая ўяўляла сур’ёзную небяспеку Менску. Кіраўніцтва БССР, каб засцерагчы ўрадавыя і галоўныя дзяржаўныя структуры, на пасяджэнні бюро ЦК КП(б)Б 19 кастрычніка 1937 г. абмеркавала пытанне «Аб сталіцы БССР». У прынятай пастанове гаварылася: «… лічыць палітычна мэтазгодным перанесці сталіцу з Менска ў горад Магілёў».

Неадкладна была падрыхтавана дакладная запіска на імя І. В. Сталіна: «… Менск знаходзіцца вельмі блізка ад польскай мяжы, размешчаны ў адной вельмі заходняй частцы БССР, слаба звязаны чыгуначнымі і шашэйнымі магістралямі як з цэнтрамі Саюза, так і, асабліва, з раёнамі рэспублікі . Гэта стварае вялікія нязручнасці ў кіраўніцтве рэспублікай, стварылася вялікая адарванасць ад сталіцы найбольш аддаленых раёнаў. Магілёў знаходзіцца ў цэнтры рэспублікі, мае дастатковую індустрыяльную базу, выгадна адрозніваецца ад Мінска ў стратэгічным дачыненні, у асаблівасці, і па сваіх прыродным умовам мае вялікія перспектывы для далейшага развіцця ».

ЦК ВКП (б) і Саўнаркам СССР падтрымалі ініцыятыву беларускіх уладаў і ўхвалілі рашэнне з нагоды пераносу сталіцы БССР.

У сакавіку 1938 г. на пасяджэнні Саўнаркама БССР была прынята пастанова “Аб генеральным плане рэканструкцыі горада Магілёва», у якім былі вызначаны перспектывы на бліжэйшыя 10 гадоў. Меркавалася, што да канца 1947 г. колькасць насельніцтва горада павінна была вырасці да 245 тысяч чал. (для даведкі: зараз 357 тыс.). Прыкладна 10 тысяч з іх павінны былі быць задзейнічаны ў працы партыйных, савецкіх, гаспадарчых і грамадскіх устаноў.

Саўнаркам СССР і ЦК ВКП (б) 19 красавіка 1938 года прынялі пастанову «Аб гарадскім будаўніцтве ў горадзе Магілёве ў сувязі з перакладам сталіцы Беларускай ССР». У адпаведнасці з новым адміністрацыйна-палітычным статусам патрабавалася надаць Магілёву знешні выгляд, які павінен быў адпавядаць вобразу сацыялістычнай сталіцы. Для гэтага планавалася ўзвесці Дом ураду, гасцініцы, сучасныя жылыя дамы, банкі, бібліятэкі, школы, закласці паркі, уладкаваць прыгожыя набярэжныя ўздоўж Дняпра. Натуральна, што будынкі і збудаванні, якія з’яўляюцца спадчынай мінулага, станавіліся лішнімі, ад іх было вырашана пазбавіцца.

Першымі ў план для зносу трапілі гарадская ратуша, дома губернатара і губернскага праўлення, архірэйскі палац, Богаяўленскі і Спаскі саборы, Трёхсвятительская, Васкрасенская, Мікалаеўская царквы, касцёлы св. Антонія і св. Станіслава і многае іншае.

На месцы Мікалаеўскай царквы планавалася збудаваць фантан і разбіць цэнтральны парк культуры і адпачынку. Іосіфаўскі сабор, пабудаваны ў стылі класіцызму, быў узарваны, а на яго месцы ўзвялі гасцініцу «Днепр». Аднак гісторыя зрабіла круты паварот, і, на шчасце, многія пабудовы засталіся ў цэласці да нашых дзён і дазволілі гораду захаваць яго гістарычнае аблічча.

Вядома ж, самым галоўным аб’ектам будаўніцтва быў Дом урада, які пачалі ўзводзіць на былой базарнай плошчы яшчэ ў канцы 1938 г. Яго праект распрацаваў вядомы архітэктар Іосіф Лангбард, які з’яўляўся аўтарам і Дома ўрада ў Мінску – не толькі аднаго з яго лепшых твораў, але і своеасаблівага ўзору архітэктурнага творчасці той эпохі. Многія адзначаюць дзіўнае падабенства гэтых двух грандыёзных збудаванняў, але нешматлікія і цяпер ведаюць сапраўдную прычыну.

20 красавіка 1939 гады на нарадзе ЦК КП (б) Б быў вызначаны тэрмін пераносу сталіцы з Мінска – лістапад 1939 году.

Аднак менскія чыноўнікі ўсяляк перашкаджалі паскарэнню працэсу падрыхтоўкі Магілёва да яго новых функцый, не жадаючы пакідаць абжытыя месцы ў Мінску. У выніку аказалася, што планы гарадскога будаўніцтва Магілёва выкананы менш чым напалову. І ўсё ж такі 8 траўня распачала працаваць ўрадавая камісія па перакладзе сталіцы рэспублікі. У жніўні было вырашана перавесці з Менска ў Магілёў некаторыя народныя камісарыяты.

Але 1 верасня 1939 гады адбыліся ўсім вядомыя гістарычныя падзеі, якія перакрэслілі гэтыя планы. Пачалася Другая сусветная вайна. Заходняя Беларусь была далучана да БССР, Мінск апынуўся практычна ў цэнтры рэспублікі, і неабходнасць перакладу сталіцы сама сабой адпала.

14 кастрычніка 1939 году бюро ЦК КП (б) Б пастанавіла: «Прасіць ЦК ВКП (б) перагледзець рашэнне ад 19 красавiка 1939 года аб пераводзе сталіцы з г. Менска ў г. Магілёў, пакінуўшы сталіцай г. Менск».

Аб гэтай эпапеі сёння нагадвае толькі будынак Дома ўрада ў цэнтры Магілёва, некаторыя іншыя будынкі ў цэнтры.