Не сакрэт, што з кожным годам Крычаў ад рэгіянальнага прамысловага цэнтра (сэрца Паўнёва-Усходняй Магілёўшчыны як яго назвалі дзяржаўныя “СМІ”) дэградуе да заштатнага горада, у якім хуткімі тэмпамі скарачаецца колькасць працоўных месцаў і прадпрыемcтваў. Вельмі паказальная і сумная гісторыя з транспартным прадпрыемствам “Крычаўгрузаўта”. Яно знаходзілася ў так бы мовіць прамысловай зоне, дзе размяшчаюцца гарадскія тэрыторыі, што выкарыстоўваюцца для прамысловых мэтаў.
Прадпрыемства з’явілася ў 1959 годзе як Першасная арганізацыя Камуністычнай партыі Беларусі (КПБ) Крычаўскай автатранспартнай канторы Савета народнай гаспадаркі (СНГ) БССР. У 1960 годзе яно становіцца Крычаўскай аўтабазай № 15, з 1972 г. – Крычаўскай аўтакалонай № 2441. Змяняліся назвы, але функцыі змяняліся нязначна. У 1987 годзе адбылася чаргованая рэструктурызацыя і транспартная арганізацыя пачала называцца “Крычаўскі грузавы аўтамабільны парк (ГАП) № 18). Такім чынам гісторыя прадпрыемства налічвае амаль шэсць дзясяткаў гадоў.
Яскравым сведчаннем і спадарожнікам доўгай гісторыі і развіцця прадпрыемства з’яўляўся цікавы тэхнапомнік – ЗІЛ-164. Гэта машына доўгі час працавала на прадпрыемстве, а пасля спісання была ўсталявана на невысокім пастаменце ў галоўнага ўезда на яго тэрыторыю. Крыху гісторыі. ЗІЛ-164 — савецкі грузавы аўтамабіль вытворчасці Завода імя Ліхачова. Створаны на базе ЗІС-150 (завод імя Сталіна) шляхам мадэрнізацыі яго асобных вузлоў і агрэгатаў. Выпускаўся ЗІЛ-164 з кастрычніка 1957 па снежань 1964. Аўтамабілі ЗІЛ-164 і ЗІЛ-164А доўгія гады былі “працоўнымі канямі” практычна ва ўсіх аўтагаспадарках Савецкага Саюза. На іх базе спецыялізаваныя заводы выпускалі вялікімі серыямі фургоны, запраўшчыкі, цыстэрны, пажарныя машыны, аўтакраны і іншыя тыпы спецыяльнай тэхнікі. Напрыклад аўтамабіль, пра які ідзе гаворка, з’яўляўся будаўнічым самасвалам. Яго кузаў, аб’ёмам 2.44 м3, быў прадназначаны для перавозкі сыпкіх грузаў (грунту, пяску, друзу) з магчымасцю хуткай самастойнай выгрузкі ў патрэбным месцы. Экскурс у гісторыю выпуска грузавіка ЗІЛ-164 дазваляе нам сказаць, што тэхнапомнік быў сімвалам доўгай працы транспартнага прадпрыемства.
Пасля распада Савецкага Саюза, летам 1994 годзе, ужо ў незалежнай Рэспбліцы Беларусь, была зарэгістравана ААТ “Крычаўгрузаўта”, якое працавала ў такім выглядзе больш за дваццаць год. Колькасць працоўных на прадпрыемтсве на 2006 год складала 122 чалавека, у 2015 годзе скарацілася больш чым у два разы – 54. Менавіта ў 2015 годзе прадпрыемства спрацавала ў страту на 966 млн недамінаваных рублёў. На 2016 год на прадпрыемстве працавала 51 чалавек, якое калісьці было важным элементам прамысловага патэнцыялу і статуса Крычава. Праз год, летам 2017 года, эканамічны суд Магілеўскай вобласці прызнаў ААТ «Крычаўгрузаўта» банкротам і пачаў працэдуру санацыі (санацыя – сістэма рознага кшталту мерапрыемстваў, якая дазваляе пазбегнуць банкрутства). Былі таксама планы па аб’яднанню ААТ “Крычаўгрузаўта” з Крычаўскім філіялам “Аўтобусны парк № 3” ААТ “Магілеўаблаўтатранс”, аднак рэальных дзеянняў зроблена не было. На фоне агульнага эканамічнага спаду ў краіне прадпрыемства ўсё глыбей падала і развальвалася, нягледзячы на тое, што санацыю працягнулі да снежня 2018 года. У выніку эканамічны суд Магілеўскай вобласці ад 29 студзеня 2019 ААТ “Крычаўгрузаўта” прызнаў банкрутам і прыняў рашэнне аб ліквідацыі прадпрыемства.
На гэта яшчэ наклалася крымінальная справа былога кіраўніка аўтатранпартнага прадпрыемства і дэпутата Крычаўскага райсавета 27-га склікання Уладзіміра Ільянкова, які абвінавачваўся ў выманьванні крэдытаў ў буйных памерах. Тэрмін яму прысудзілі ўмоўна (1,5 гады) і ў лепшых традыцыях лукашэнкаўскай парукі, назначылі на пасаду галоўным інжынерам СПК “Маляцічы”. “Высокакваліфікаваны” кадр Ільянкоў фактычна разваліў прадпрыемства і выйшаў сухім з вады.
Эканамічны суд Магілёўскай вобласці ад 31 снежня 2019 года працягнуў тэрмін ліквідацыі прадпрыемства да лета 2020 года. Варта адзначыць, што на сёння яно ўжо практычна ліквідавана, а сярод працаўнікоў застаўся толькі вартаўнік. Вывеска “КРИЧЕВГРУЗАВТО” таксама перастала існаваць і засталося ад яе толькі “ВТО”. Няўжо гэта тонкі намёк на ўступленне Беларусі ў ВТО, якая дагэтуль не з’яўляецца яго членам? Сарказм, вядома. Што ж, нават ліквідаваць нармальна прапрыемства і памяць пра яго не могуць. Не дзіва, што яно збанкрутавалася. А вось вялікі надпіс “ЗА БЕЛАРУСЬ” намаляваны фарбай на сцяне адміністрацыйнага будынку ўспрымаецца вельмі сімвалічна. Сённяшняя ўлада за Беларусь з вынішчаным прамысловым патэнцыялам беларускіх гарадоў і збяднелым насельніцтвам, якое не здольна сказаць «хопіць!».
Крыху больш за месяц прайшло з часу знікнення сімвала аўтатранспартнага прадпрыемства – ЗІЛа-164. Цяпер на яго месцы размешчаны толькі пусты пастамент, на якім асыпаецца старая плітка. Не выключана, што жывы экспанат пайшоў проста на металалом. Няўжо для культавай машыны не знайшлося месца, дзе можна бы гэты тэхнапомнік усталяваць? Выбралі самы просты спосаб – знішчэнне. Вось табе і нашчадкі савецкага мінулага, якое мясцовую ўладу наогул не цікавіць, што адлюстравалася ў рэальных справах. Пусты пастамент у сукупнасці з банэрам прадпрыемства са спісам паслуг глядзіцца надзвычай невясела. Частка тэрыторыі былога аўтатранспартнага прадпрыемства, дарэчы, ужо стала належыць да суседняга “ДСУ-20”, кіраўніцтва якога не губляла час і прыбрала частку тэрыторыі ліквідаванай арганізацыі.
Такім чынам, яшчэ адна старонка прамысловай гісторыі гораду вырвана і знішчана, як рабілася ўсе папярэднія гады: закрыццё масякамбітана, знішчэнне піўзавода і маслазавода, фактычнае знікненне перспектыўнага завода гумавых вырабаў.
Алесь Крыжэвіч