Алесь Крыжэвіч

У кожнага горада ёсць свае прыгожыя і непаўторныя мясціны, цікавыя скульптуры, адметныя будынкі і помнікі ці ўрэшце рэшт кідкія малыя архітэктурныя формы. Гэтым кожны горад ці мястэчка, а часам і вёска вылучаецца індывідуальна, як чалавек адрозніваецца знешнім выглядам, сваім стылем адзення ці фрызурай. Разам з пэўнымі адметнымі мясцінамі, па якіх можна пазнаць гарадскую прастору, побач знаходзяцца і аб’екты, што ствараюць адмоўны імідж. На жаль для беларускіх гарадоў гэта досыць звычайная справа: суіснаванне двух катэгорый помнікаў, памятных месцаў і малых архітэктурных форм.

У Крычаве як адных месцаў, так і другіх хапае. Уезд у горад з боку Клімавічаў і Чэрыкава маркіруюць уяздныя знакі, на якіх пазначана назва горада на рускай мове, а таксама размешчаны яго герб. Наогул уяздны знак не толькі адзначае межы і адлюстроўвае карысную інфармацыю (назва, герб і г.д.), але і з’яўляецца пэўным сімвалам тэрыторыі. Уяздная кампазіцыя, якая знаходзілася ў Крычаве насупраць былога маслазавода стала невялічкай мясцовай славутасцю і нават трапіла на буклет гарадскога гістарычнага музея. Сапраўды, выглядала яна прыцягальна, бо спалучала асобны банэр з найменнем і страдаўнім гербам горада і драўляна-гумавую кампазіцыю, якая імітуе гняздо бусла на дрэве. У сукупнасці абодва аб’екта нават можна асацыяваць з малой архітэктурнай формай, хаця такой яны па-сутнасці не з’яўляюцца. Шкада што мясцовая ўлада вырашыла гэта невялічкае, але адметнае месца дэмантаваць. А вось уяздны знак з боку Клімавічаў, які паўстаў яшчэ ў савецкія часы, можна з поўным правам аднесці да катэгорыі малой архітэктурнай формы. Ён таксама часам трапляў у гарадскія адметнасці, аднак проста добра маркіруе ўезд у горад, бо здалёк знак добра бачны на ўзбочыне дарогі і на сёння змяшчае на сабе герб горада. У верхняй частцы кампазіцыі вялікімі літарамі змешчана найменне паселішча “КРИЧЕВ”. З суб’ектыўнай пазіцыі цяжка назваць абодва ўяздных знака візітнай карткай горада ці то надзвычай адметнымі мясцінамі, бо падобных кампазіцый можна нямала знайсці ў шматлікіх гарадах і мястэчках нашай Айчыны. Трэба адзначыць, што пры ўсёй іх адметнасці і прыцягальнасці, нейкай разнастайнасці і нестандартнай ідэі ім дакладна не хапае. Больш за тое, відавочна не хапае і надпіса назвы горада па-беларуску як сведчання прыналежнасці горада да адпаведнай краіны.

Мясцовае чынавенства асабліва падкрэслівае важнае значэнне ў культурным асяродку горада палаца Пацёмкіна-Галынскіх, што адназначна з’яўляецца важным аб’ектам і перлінай Крычава. Папулярызацыя дадзенага аб’екта адбываецца ў тым ліку праз банэры і размяшчэнне абрысаў палаца ў розных частках горада. Напрыклад, некалькі год таму назад на беразе штучнага вадаёма побач з маслазаводам (зусім недалёка ад Сожа), на схіле халма, быў выкладзены прамакутнік з цэглы ў даўжыню блізу дзесяці метраў, на якім размешчана назва горада, афіцыйная дата заснавання і намаляваны палац Пацёмкіна-Галынскіх. Уся кампазіцыя зроблена ў бела-блакітных колерах, а найменне горада напісана па-беларуску. На мой погляд гэта кампазіцыя была даволі ўдалай, але таксама дэмантавана і цяпер замест яе проста расце трава. Пры гэтым хацелася звярнуць увагу на супярэчлівы банэр, які знаходзіцца ў горадзе і рэкламуе палац Пацёмкіна-Галынскіх і адначасна музейную экспазіцыю, якія там знаходзіцца. Гэты банэр з’яўляецца эклектычным, бо ў ім спалучаны розныя эпохі і глядзіцца ён адназначна супярэчліва. Па-першае найменне горада зроблена па-руску, а пад назвай знаходзіцца афіцыйная дата заснавання горада – 1136 г. Тут жа змешчаны старадаўні герб горада на фоне палаца Пацёмкіна-Галынскіх, што з’яўляецца ўжо архітэктурным помнікам іншай эпохі, чымся магдэбургскі перыяд Крычава. Аднак на гэтым не спыняюцца казусы дызайнерскага рашэння. На банэры змешчана і карэта, якую можна асацыяваць з ілюстрацыяй прыезда Кацярыны ІІ у Крычаў да свайго фаварыта графа Пацёмкіна – уладара Крычаўскага староства. Вось такі атрымаўся салат з розных гістарычных эпох і падзей. Кампазіцыя банера з пункту гледжання мастацкіх і эстэтычных якасцяў глядзіцца няблага, але пры гэтым папулярызуе менавіта час знаходжання Крычава ў складзе расійскай імперыі і спрабуе паказаць важнасць гэтага перыяду для гарадской гісторыі. З уласнага пункту гледжання час акупацыі беларускіх зямель Расійскай імперыяй быў не такім і слаўным часам, дзе знішчалася памяць пра мінулую гісторыю і культуру Рэчы Паспалітай і Вялікага княства Літоўскага, гарады пазбаўляліся права на самакіраванне, што і адбылося ў свой час з Крычавам.

Надзвычай дзіўным месцам і яскравым прыкладам інтыіміджу з’яўляецца самаходка, што знаходзіцца ў двадцаці-трыццаці метрах ад аўтастанцыі. Яшчэ не так шмат часу прайшло, калі на пляцоўцы, дзе размешчана бронемашына, знаходзілася дзіцячая зона, а таксама некалькі пладовых дрэваў ад мінулага саду. Па ўспамінах майго бацькі, на гэтым месцы знаходзілася драўляная хата, а побач з ёй сад. Дома ўжо даўно няма, але вось дрэвы нагадвалі пра гэту гісторыю. І вось у лістападзе 2013 года на 70-годдзе з часу вызвалення гораду ад нямецкай акупацыі замест дзіцячай пляцоўкі быў усталяваны пастамент з самаходкай “СУ-100”. Сапраўды, менавіта ў 1943 годзе савецкія жаўнеры вызвалялі горад ад войскаў Трэцяга Рэйха і раён аўтастанцыі быў адзін з першых вызваленых. Але няўжо чынавенства падумала, што дзецям бронемашына больш важна, чым арэлі? А мабыць логіка была ў тым, каб гэта самаходка стала “вялікай” гарадской адметнасцю. У чарговы раз была эксплуатавана тэматыка вайны і ў межах памяці пра трагічныя ваенныя дзеянні і абарону горада ў т.зв. Вялікай Айчыннай вайне, праведзена чарговая акцыя. Аднак хачу сказаць, што і без ваеннай тэхнікі помнікаў і мемарыялаў у горадзе хапае, каб не забываць страшныя і трагічныя падзеі. Далей-болей, як кажуць. Трошку пазней у 2017 годзе была ўсталявана стэла “Манумент Міра” напярэдадні Міжнароднага дня міра і 74-гадовай гадавіны вызвалення Крычава ад нямецкіх войскаў. Гэта надзвычай цікавае спалучэнне двух аб’ектаў, бо здаровай логікі ў падобнай з’яве абсалютна няма. Як інтэрпрэтаваць спалучэнне самаходкі, якая сімвалізуе ваенныя дзеянні і манумент міра побач з ім? Дайдзем да міру праз вайну, хіба так? Праўда гэта тлумачэнне цалкам укладваецца ў мілітарыскую дзяржаўную ідэалогію Савецкага Саюза, якая малазмененай перадалася і сучаснай Рэспубліцы Беларусь. Праўда цяпер усталяванне мемарыялаў, гарматаў і танкаў прысвечана ў першую чаргу вызваленню асобнага горада, а ўжо ў другую звязваецца з агульным ваенным трыумфам Савецкага Саюза. Выглядае гэта, па-шчырасці, як абсалютная шызафрэнія і хвароя псіхалогія. Хаця ў прынцыпе нічога дзіўнага няма, што паўстала пабоднае спалучэнне, бо ў савецкія часы быў вельмі моцны уплыў мілітарызма на розумы грамадскасці розных савецкіх краінаў. Відавочна, што падобныя манументы ці іх спалучэнне спрыяюць пагаршэнню іміджа горада, хоць ён дагэтуль высокім і надта прыцягальным не быў.

Алесь Крыжэвіч