Галоўная » история » Page 19

история

Хоцімск: Цікавае мястэчка з адметнай сімволікай

Кожнае паселішча – гэта прастора ў якой створана свая непаўторная атмасфера і яе бадай што не ўбачыш у іншым месцы. З гэтага вынікае, што кожны куточак нашай Айчыны па-свойму адметны і ўнікальны. Хоцімск — мястэчка, цікавае па шматлікіх прычынах. Паселішча з’яўляецца самым усходнім у сённяшняй Рэспубліцы Беларусь. Месца лакалізацыі мястэчка вельмі маляўнічае, бо Хоцімск знаходзіцца на невялікім узвышшы паміж трох рэк: Жадунькі і Альшоўкі, якія ўпадаюць у больш буйную водную артэрыю – Бесядзь, якая бярэ свой пачатак ў адным з балот Смаленскай вобласці. Невялічкае мястэчка Хоцімск, якое налічвае на сёння шэсць з паловай тысяч насельніцтва, мясціна з цікавай гісторыяй, хоць паселішча і не надта старое ў параўнанні з старадаўнімі гарадамі Магілёўшчыны. Нягледзячы на гэта менавіта герб Хоцімска з’яўляецца адлюстраваннем цікавай і багатай гісторыі мястэчка. Сімволіка Хоцімска выглядае наступным чынам: у чырвоным полі варажскага шчыта срэбраны меч рукаяткай уверх, злева і справа ад яго срэбраныя клямры. Геральдычны знак паселішча быў прыняты толькі ў 2001 годзе, бо дагэтуль свайго герба сённяшні Хоцімск не меў. Наконт гістарычнасці, правільнасці і лагічнасці спалучэння менавіта гэтых элементаў герба хай спрачаюцца геральдысты і прафесійныя гісторыкі.

Гісторыя ўзнікнення самога Хоцімска надзвычай цікавая, бо да сёння не пастаўлена кропка ў спрэчцы: калі і кім было заснавана паселішча. Доўгі час была прынята думка, што ўзнікненне Хоцімска адносіцца да 1430 года, а гэта дата трывала замацавалася не толькі ў краязнаўчай літаратуры, але патрапіла нават у энцыклапедычныя выданні. Да сённяшняга часу пішуцца артыкулы краязнаўчага характару, у якіх сцвярджаецца, што паселішча ўзнікла менавіта ў 1430 г., а на сайце Хоцімскага райвыканкама гэтая дата пазначана як час заснавання мястэчка. Усе сцверджанні, што датай заснавання з’яўляюцца 30-я гг. 15 ст. развейваюцца аб адно лагічнае пытанне: дзе знаходзяцца рэшткі яго ўмацаванняў? Такіх аб’ектаў археалогіі на тэрыторыі сучаснага Хоцімска выяўлены не было, як і народных паданняў (ці тапонімаў), якія б сведчылі аб месцы яго размяшчэння. Больш за тое, на тэрыторыі сучаснага Хоцімскага раёна летапісныя крыніцы ў 16-17 стст. згадваюць няшмат населеных пунктаў. Гэта можа тлумачыцца пастаяннымі войнамі паміж Вялікім княствам Літоўскім і Вялікім княствам Маскоўскім, а затым паміж Расіяй і Рэччу Паспалітай. І толькі з падпісаннем “Вечнага міру” паміж двума варожымі дзяржавамі, з’яўляюцца ўмовы, якія дазвяляюць у 1680-х гг. пачаць актыўнае засяленне ўсходняй часткі Крычаўскага староства.

Першы пісьмовы ўспамін пра слабаду Хоцімск у Мсціслаўскім ваяводстве адносіцца да 1709 года. У інвентары, дзе згадваецца Хоцімск ёсць пазнака, што ў статусе слабады паселішча будзе яшчэ адзін год. А калі ўлічваць, што “слабоды” (слабада – паселішча, у якім людзі на пэўны час былі вызвалены ад падаткаў) даваліся на 10-15 год, то вясковае паселішча на правым беразе Бесядзі ўзнікла недзе паміж 1695 і 1700-м гг. Паралельна ў 1714 годзе, паводле ўніверсалу канцлера Вялікага Княства Літоўскага Караля Станіслава Радзівіла, на другім беразе Бесядзі, насупраць вёскі Хоцімск, утвараецца населены пункт пад назвай Радзівілаў. Праз дзесяць год пасля заснавання мястэчку Радзівілаў яму надаецца ўжо статус горада, які складаўся з трох вуліц і 148 дымоў. Такім чынам, сучасны гарадскі пасёлак Хоцімск утварыўся у выніку зліцця вёскі Хоцімск, заснаванай у канцы XVIIІ ст. і заснаванага ў 1714 г. мястэчка Радзівілава. Г. зн. што аб’яднанне горада Радзівілава і вёскі Хоцімск прывяло да ўзнікнення новага населенага пункта — сённяшняга Хоцімска. Дарэчы, у тыя часы населеныя пункты паабапал Бесядзі звязваў даўгі мост. Важна адзначыць, што месца на правым беразе Бесядзі, дзе знаходзілася слабада Хоцімск ці Хоцімск Вялікі, як паселішча пазначалася ў інвентарах, зараз вядома сярод мясцовага насельніцтва як “стары Хоцімск”. Цікава, што ў тагачасных крыніцах у найменні мястэчка назіраецца дваістасць, бо яно называецца як Радзівілаў, так і Хоцімск. З гэтага можна зрабіць выснову, што назва Радзівілаў дрэнна прыжывалася на новым месцы.  Аднак варта зрабіць акцэнт на тым, што першыя ўладальнікі зямель сённяшняга Хоцімскага раёна былі менавіта Радзівілы і паселішча называлася ў іх гонар. Праўда ў 1760 годзе Крычаўскае староства пераходзіць ад Радзівілаў да магнатаў Мнішкаў. Але афіцыйная назва горада заставалася ранейшай – Радзівілаў. У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) усходнія раёны краіны апынуліся ў складзе Расійскай імперыі. Расійская імператрыца Кацярына II дорыць Радзівілаў свайму фаварыту Рыгору Пацёмкіну, які перайменоўвае  мястэчка ў Хоцімск. Вядома, што новая адміністрацыя не хацела бачыць назвы, якія сведчылі пра былую гісторыю края, а тым больш  найменне, звязанае з прозвішчам аднаго з магнацкіх родаў Рэчы Паспалітай. Пагэтаму перайменаванне гарадскога паселішча ў Хоцімск пераследвала галоўную мэту – знішчыць памяць пра вядомы беларускі шляхецкі род, які быў непасрэдным чынам звязаны з мястэчкам. Паселішча ў гэты час уваходзіла ў Крычаўскае графства. У  1786 годзе у апісанні Крычаўскага графства А.Мейерам згадваецца выключна мястэчка Хоцімск. Такім чынам, паступова першапачатковая назва сціралася з памяці людзей. Пасля Пацёмкіна Хоцімск з ваколіцамі належыў мясцовай шляхце Галынскім, пазней на гэтых землях уладарыла памешчыца Кучэўская, а пасля мястэчка стала маёмасцю князя Абаленскага.

Стваральнікам геральдычнага знака Хоцімска быў узяты памяркоўны шлях падчас выпрацоўкі сімволікі мястэчка. Не згадваючы ў гарадскім сімвале ні Радзівілаў, ні Пацёмкіна, на ім змяшчаюцца элементы герба Галынскіх – клямры. Пры гэтым нельга не адзначыць, што ўсё ХІХ стагоддзе мястэчка належыла менавіта Галынскім, так што срэбраныя скобы з герба гэтага вядомага дваранскага рода, натуральна, тут невыпадковы. Аднак прыведзеныя вышэй факты развіцця паселішча пад сённяшняй назвай Хоцімск выклікаюць некаторыя пытанні і звязаныя яны перадусім з сучасным гарадскім сімвалам. Ці варта ў геральдыцы мястэчка неяк ушанаваць памяць пра Радзівілаў як пра заснавальнікаў новага тыпу паселішча? А мабыць наогул трэба задумацца аб перайменаванні мястэчка Хоцімск у Радзвілаў, калі на гербе з’явіцца ўзгадка пра гэта славуты магнацкі род? Падобныя пытанні, спадзяюся, будуць паднятыя ў будучыні, а цяпер жа можна разважаць толькі теарытычна.

Вельмі радуе тое, што праз элемент сучаснага герба, якім з’яўляецца меч, актуалізуецца тэма Крычаўскага паўстання, якое на сёння яшчэ не да канца вывучана беларускімі гісторыкамі. Натуральна, што цэнтр паўстання знаходзіўся ў Крычаве і ў ваколіцах страдаўняга горада. Аднак Радзівілаў (як тады называлі мястэчка) у той час уваходзіў менавіта ў склад адміністрацыйнай адзінкі пад назвай Крычаўскае староства. Менавіта пад сучасным Хоцімскам у траўні – чэрвені 1740 года быў сабраны ўзброены сялянскі атрад Кастуся Вашчылы, брата кіраўніка народнага выступлення, які разбурыў паташныя прадпрыемствы. Аднак падчас узброеннага сутыкнення з атрадам адміністрацыі староства ў раёне Хоцімска паўстанцы былі разбіты. Больш за тое, атрад буднікаў на чале з адміністратарам Пжылэнцкім ўзялі ў палон частку паўстанцаў, сярод якіх апынуўся і беразоўскі войт Кастусь Вашчыла. Пры гэтым атрад Васіля Вашчылы са сваімі людзьмі накіраваўся да вёскі Калодзеск, дзе перахапіў паліцэйскі атрад Янкоўскага і разагнаў яго. Поспех акрыліў паўстанцаў і яны адразу паспрабавалі вызваліць з палону сялян, што былі захоплены пад Хоцімскам. Аднак здзейсніць задуманае не ўдалося. У раёне Хоцімска ў 1741 годзе неаднойчы знаходзіўся і атрад самога кіраўніка паўстання Васіля Вашчылы. Такім чынам, сённяшні Хоцімск быў непасрэдна ўключаны ў падзеі паўстання ў Крычаўскім старостве, стаўшы адным з цэнтраў паўстання, пра што яскрава сведчыць герб мястэчка.

Значкі паўтараюць якраз форму і каларыстку герба Хоцімска (эмаль шчыта адпаведна чырвонага колеру), аднак маюць яшчэ зверху надпіс па-беларуску ці па-руску “Хоцімск”. Герб мястэчка не толькі выкарыстоўваецца як афіцыйны сімвал, які прысутнічае на дакументах, стэндах разнастайных устаноў, аднак і ўпрыгожвае гарадскую паркавую зону. Прычым варта адзначыць, што герб глядзіцца даволі прыгожа і эстэтычна, колеравая гама таксама падабрана паспяхова, а сукупная кампазіцыя сімвала гарманічная і строга падкрэслівае свае асаблівасці. Прыведзены фотаздымак у якім герб горада як элемент упрыгажэння прасторы паселішча сведчыць, што сімволіка мястэчка глядзіцца даволі прыгожа і адметна. Часта прэзентацыя Хоцімскага раёна адбываецца праз яго акрэсленыя межы і накладзенага на выяву тэрыторыі адміністрацыйнай адзінкі герба мястэчка. Геральдычны сімвал у гэткай рэпрезентацыі якраз грае надзвычай важную ролю, з якім атаясамляецца фактычна ўся тэрыторыя раёна. Між іншым варта адзначыць, што герб з’явіўся у Хоціска толькі ў 2001 годзе, а яго стваральнікам з’яўляецца археолаг і доктар гістарычных навук Сяргей Рассадзін.

Ёсць яшчэ адзін варыянт герба, які магчыма можна аднесці да альтэрнатыўнай сімволікі мястэчка. Аднак гэты варыянт герба менш цікавы,  неадметны, а некаторыя яго элементы слаба зразумелыя. Толькі адзін элемент можна патлумачыць з дакладнасцю – меч, які звязваецца з Крычаўскім паўстаннем. Пялёсткі кветак на чырвоным фоне можам толькі гіпатэтычна аднесці да падзей паўстання. Верхняя частка яшчэ менш зразумелая. Зялёнае эмаль значка можа асацыявацца з лясамі Хоцімшчыны, сінія хвалі з рэчкай Бесядзь, а элемент у сярэдзіне сімволікі больш падобны на прамысловую трубу, знізу якой размешчана частка шасцярэнькі, якая мусіць паказваць прамысловы патэнцыял (?). Гэта аднак толькі спроба тлумачэння сімволікі і не з’яўляецца дакладнай расшыфроўкай значка.

      Такім чынам, герб горада сапраўды адлюстроўвае гістарычны шлях мястэчка і гэта пэўна таму, што стварэннем займаўся прафесійны гісторык і геральдыст Сяргей Расадзін. Аднак варта адзначыць, што пэўныя пытанні з гарадскім сімвалам усё ж існуюць, і спадзяюся, будуць абмяркоўвацца не тольки ў колах прафесійных гісторыкаў і мясцовых краязнаўцаў, а стануць актуальнымі для многіх жыхароў унікальнага ўсходняга мястэчка Беларусі.

Алесь Крыжэвіч

Под флагом НКВД – про патриотизм и любовь к народу

В последнее время участились одиночные залпы по бело-красно-белому флагу. Идеологические «стрелки», то есть сторонники красно-зелёного полотнища, ищут любые поводы, чтобы опорочить многовековой исторический символ страны. Сами того не понимая, что лишь наживают себе неприятности из-за своей же невежественности.

 Чего стоит одно из последних заявлений Министерства обороны о том, что бело-красно-белый флаг – это «антигосударственная символика». Исправились, правда, быстро – но выглядит всё же это, как проявление бескультурья и безграмотности.

Сразу расставим точки над «i»: единственный аргумент идеологических «стрелков» – тот факт, что якобы под этим флагом некоторая часть населения Беларуси встречала немецкие войска в 1941 году.

Но, все «стрелковые» аргументы рассыпаются мгновенно, если вспомнить цепь трагических событий на территории Беларуси в совсем короткий отрезок времени, равный примерно двум десяткам лет до начала Второй мировой войны:

-провозглашение Белорусской Народной Республики – независимого государства в примерных границах теперешней Беларуси (1918).

-оккупация и захват территорий независимой республики советскими войсками (1919);

-создание БССР и тут же выход из РСФСР, создание Литовско-Белорусской Республики (1919), затем оккупация её польскими войсками и, как результат – прекращение существования республики;

-раздел территории Беларуси согласно Рижскому договору между Польшей, Российской Федерацией и Украиной (1921, представители Беларуси при подписании не присутствовали);

-создание военного национального формирования Слуцкі Збройны Чын, как акт несогласия с результатами Рижского договора (1921, город Слуцк оказался в приграничной зоне в центре событий национального характера);

-с 1920 до 1930 активное вооружённое сопротивление местного населения (в основном сельского) политике «советизации» и «продразвёрстки» – другими словами вооружённый отпор оккупации и несогласие с обречением населения на голодное существование (то, что сами красноармейцы позиционировали белорусские земли как «оккупированные территории» подтверждается многочисленными официальными советскими отчётными и межведомственными документами);

– с 1930 до 1939 массовые репрессии и геноцид белорусского населения: целенаправленное уничтожение белорусской элиты – учёных, литераторов, представителей интеллигенции (всего около 300 000 только расстрелянных); сотни тысяч крестьян объявлены «кулаками» и высланы за Полярный круг; в дополнение к ним с 1939 по 1941 с территорий присоединённой Западной Беларуси выслано около 200 000 крестьян на Крайний Север, в Сибирь, в Казахстан – в вагонах для скота, безо всяких средств к существованию.

Как вы думаете, кто-то на белорусской земле был рад таким «хозяевам»? Немецкие захватчики по сравнению с советскими оккупантами выглядели на порядок выше. Здесь их никто не думает ни оправдывать, ни возвышать – просто сравниваются два вида оккупации.

А белорусский народ в начале войны просто сделал выбор, исходя из простой житейской логики: «из двух зол выбираем меньшее – оккупанты и те, и другие. Только есть один нюанс – что такое «братская помощь с востока» нам уже очень хорошо известно…».

После того, как «нквдшниками» были расстреляны родственники, знакомые, соседи, после уничтожения хуторов, деревень, посёлков и угона их жителей в рабство, после «ликвидации» лучших представителей республики – скажите, пожалуйста, местные люди гордо встанут и, как в советском пропагандистском кино, поднимут красно-зелёный флаг? Конечно же – нет!

Очень просто идеологическим троллям сейчас чесать языком, получая за это государственную зарплату. А вот их предкам переживать те времена было очень непросто. Также как и пережить войну – совсем не такую красивую, как в советском кино и послевоенных идеологически выверенных сказках. И до 1953 года дожить также было крайне сложно – ведь расстрелы и необоснованные репрессии в БССР никто не отменял.

А всё это происходило – вы не поверите – под тем самым флагом, который выбрали в качестве «гос. символа» и «нквдшники» в своё время, и наши новые «творцы-историки» – те самые, которые жили и творили «со Скариной в Петербурге» и кто ослепляет своим образованием, взращённый на «стихах Быкова». Преемственность традиций?

Да уж, поистине непросто разобраться – кто кого встречал и под какими флагами.

Юрий Нестеренко

Перанос помніка Леніна – загаворванне зубоў крычаўскай улады

На фоне палітычнага крызісу ў краіне наступіў час вельмі высокай актыўнасці людзей, якія гатовы адстойваць свае правы і свабоды. Гэта датычыцца ў пэўнай ступені таксама сярэдніх і малых беларускіх гарадоў.

У Крычаве, між іншым, на адным з першых паслявыбарчых мітынгаў выйшла да тысячы чалавек на вуліцы ў знак пратэсту супраць гвалту і масавай фальсіфікацыі выбараў. І гэта надзвычай важна і пазітыўна, бо ў 26-тысячным горадзе такой актыўнасці даўно ўжо не было. На вялікі жаль для мясцовай улады актыўны чалавек са сваёй пазіцыяй лічыцца вельмі небяспечным. Тым больш, што мясцовая грамадскасць з дапамогай грамадскага актывіста і рэдактара незалежнай газеты “Вольны горад” Сяргея Няроўнага сфармавала рэзалюцыю «Сходу жыхароў Крычава», у якой патрабавалася «неадкладная адстаўка Лукашэнкі», вызваленне палітвязняў, арышт кіраўніцтва сілавых структураў, вінаватых у гвалце супраць мірных дэманстрантаў, і старшыні Цэнтральнай выбарчай камісіі, а таксама прызнанне Ціханоўскай прэзыдэнткай. Актывіста АГП Сяргея Няроўнага і прафсаюзу работнікаў РЭП Юрыя Шувалава прыцягнулі да адміністрацыйнай адказнасці і вынеслі пракурорскае папярэджанне. Мясцовая ўлада такім чынам вырашыла спыніць мірныя пратэсты, паўплываўшы на найбольш актыўных людзей сярод мітынгоўцаў. Панічны страх улады і персанальна старшыні райвыканкама Седукова Андрэя Мікалаевіча перад народам прымусіў прыдумаць ініцыятыву, каб адцягнуць увагу ад актуальных падзей у краіне і горадзе. У газеце “Кричевская жизнь” ад 29 жніўня за нумарам № 67 з’явілася інфармацыя пра ініцыятыву перанесці помнік Леніна мясцовай уладай. Адна з прапаноў па пераносу помніка – парк Перамогі ў т.зв. “Мікрагарадок” (м-н “Сож” і м-н “Камсамольскі”). На сайце Крычаўскага райвыканкама таксама размяшчаецца гэтая аб’ява пад назвай “Приглашаем к обсуждению”:

Уважаемые жители города Кричева!

Мы обращаемся ко всем гражданам неравнодушным к изменению облика нашего города.

В связи с планируемым проведением благоустройства территории, прилегающей к районному Центру культуры, Кричевский районный исполнительный комитет проводит опрос общественного мнения по переносу памятника В.И.Ленину к  возможному месту его установки.

Предлагаемое место для установки – парк Победы (между памятным знаком «Самолет» и Курганом Славы).        

Опрос проводится  с 29 августа по 29 сентября 2020 г.

Предложения направлять по электронной почте kiidea@tut.by или сообщать в отдел архитектуры и строительства райисполкома по телефонам 26-647, 26-627, в отдел идеологической работы и по делам молодежи райисполкома по телефонам 26-375, 26-378.

Нам важно ваше мнение.

Пасля прачытання дадзенай аб’явы паўстаюць адразу пытанні: 1) Ці з’яўляецца гэта надта актуальным у цяперашніх умовах палітычнага крызісу? 2) Ці актуальна менавіта гэта месца?

Трэба трошку абазначыць гісторыю помніка Леніна, які знаходзіцца на аднайменнай плошчы ў цэнтры старадаўняй часткі горада, якая магчыма ў свой час называлася Рынкавай. Помнік Леніну недалёка ад Цэнтра культуры быў пастаўлены ў 1960 годзе. Наогул у Крычаве дагэтуль стаяць чатыры помнікі “важдзю пралетарыята” і ўсе яны знаходзяцца ў парках і на плошчах розных частак горада. Хаця на працягу пасляваеннай гісторыі горада помнікаў Леніну ўсталёўвалася цэлых шэсць. Абсалютна не жартую, калі скажу, што ў некаторых гараджанаў старэйшага пакалення (і не толькі!) вялікі помнік Леніну на плошчы ў старой частцы горада асацыюецца з яго вобразам і гісторыяй. Помнік галоўнаму камуністу — гэта таксама гісторыя, але цэнтральныя пляцы мусяць займаць больш годныя і важныя асобы горада і краіны. З сумам і жалем вымушаны канстатаваць – гісторыя горада забыта, неактуалізавана і наогул ігнаруецца мясцовымі ўладамі.

Але самае парадаксальнае ў помніку Леніну яго размяшчэнне. У сувязі з гэтым хацелася б прыгадаць словы майго аднагрупніка па ўніверсітэцкай лаве, якому калісьці паказваў славутасці сваёй малой радзімы. Паглядзеўшы на гарадскі краявід, што змешчаны ніжэй на фотаздымку, ён сказаў: “Хм, Ленін, які ідзе ў царкву!”.
І сапраўды атрымоўваецца нейкі дысананс – Ленін насупраць царквы. Такі гарадскі краявід раўназначны супрацьпастаўленню “атэізм – рэлігійнасць” альбо захаванне старой спадчыны – імкненне будавання новага света шляхам знішчэння тысячагадовых традыцый (палітычных, эканамічных, культурных, рэлігійных). Цэнтральны пляц горада яскрава адлюстроўвае прыведзеныя пары супрацьпастаўленых паняццяў, а таксама ментальнасць і псіхалогію тутэйшых гараджанаў.

У горадзе пасля развалу СССР праходзілі агульнарэспубліканскія працэсы — адбылося невялічкае рэлігійнае адраджэнне. Насупраць Леніна была адноўлена Ўваскрасенская царква, з’явіўся каталіцкі прыход разам з некалькімі пратэстанскімі цэрквамі. А вось мясцовы ваенкамат так і стаіць на месцы знішчанага бальшавікамі ў 1930-х гг. касцёла. Прычым падворак ваенкамата, як мяркуюць мясцовыя краязнаўцы, з’яўляўся могілкамі, дзе хавалі мясцовых ксяндзоў.

Парадкі, якія існуюць у крычаўскім грамадстве, не так далёка адыйшлі ад савецкіх: рэпрэсіўныя метады кіравання яшчэ пануюць як у старшыні райвыканкама і яго намесніка, так і дырэктароў розных прадпрыемстваў і ўстаноў адукацыі. І помнік галоўнаму камуністу якраз ілюстрацыя крыху абноўленых савецкіх парадкаў у горадзе і наогул у краіне.

Зразумела што прыбраць “таварыша”, на рэстаўрацыю якога ідзе кожны год пэўная сума грошай трэба было ўжо даўно, каб не траціць раённыя фінансы, якія можна выкарыстоўваць больш рацыянальна і па справе. Больш за тое, помнік не актуальны ў гістарычным плане для горада і састарэў ідэалагічна. Упэўнены, што моладзь не надта звяртае ўвагі на манумент. Тым больш сённяшнія школьнікі са здзіўленнем чуюць пра нейкага “дзедушку Леніна”, які ім абсалютна незнаёмы і абыякавы, як і ўся савецкая мінуўшчына. Мне здаецца, што яго наогул не варта дзе-небудзь усталёўваць, а хутчэй за ўсё захаваць у якасці прыкладу аб’екта манументальнага мастацтва мінулай эпохі (які будзе знаходзіццв ў фондах якога-небудзь Дома культуры) ці ў якасці музейнага экспаната. Разумею, што ўлада хоча сканструяваць чарговы міф і спалучыць савецкі помнік з паркам Перамогі і такім чынам праслаўляць стагоддзе савецкага мінулага горада і краіны, а таксама сеняшнюю Беларусь як пераемніцу савецкіх традыцый. Аднак прысутнасць помніка ў парку толькі чарговы раз пакажа прыклад негатоўнасці чыноўніцкага апарату змяняцца і глядзець праўдзе ў вочы.  Тым больш хіба недастаткова тых помнікаў і мемарыялаў, якія знаходзяцца ў парку Перамогі? Іх у прыгожай гарадской зялёнай зоне цэлых чатыры: курган Славы, алея Славы, помнік воінам-інтэрнацыяналістам, помнік-самалёт з мемарыяльнай дошкай, прысвечанай подзвігу (1964 г.)  лётчыка, капітана Дашкіна Віктара. Побач з паркам размешчаны яшчэ і стадыён “Сож-2002”, а таксама басейн. На тэрыторыі парка знаходзіцца і танпляцоўка, якая, аднак, цяпер ніякім чынам не выкарыстоўваецца мясцовай уладай, нягледзячы на тое, што моладзь там так бы мовіць “тусуецца”. Ці не здаецца, што ўсталяванне помніка Леніну ў парку Перамогі будзе памылкай, бо парк ператворыцца ў музей савейкай эпохі?

З іншага боку важна адзначыць, што цяпер гэта негалоўная праблема і гэтая ініцыятыва, якая заклікае ўсіх актыўных грамадзянаў узяць чынны ўдзел у абмеркаванні, зъящляецца другаснай. Гэта хутчэй за ўсё спроба адцягнуць увагу ад галоўнага пытання – справядлівых выбараў, адстаўкі нелегітымнага прэзідэнта і бяздарных чыноўнікаў з адсютнасцю банальнай чалавечай маралі. Менавіта гэтыя патрабаванні былі высунуты грамадскасцю Крычава, якия не гатовы слухаць цяперашні старшыня райвыканкама – “таварыш” Седукоў. Так што, спадарства, не вядземся на загаворванні зубоў, а ўпэўнена стаім на пазіцыях вырашэння найважнейшых пытанняў у нашым грамадстве! Упэўнены, што да канкрэтных дзеянняў мясцовая дзейсная ўлада не дойдзе, а гэтыя заявы акажуцца проста пустымі словамі. Нагадаю, што восенню 2019 г. ужо быў прэцэдэнт, калі помнік Леніну ў дзіцячым парку ў Крычава планалаві дэмантаваць і рэканструяваць. Паралельна ў лістападзе 2019 г. у былым доме піянераў адчыніць цэнтр “Экаэнэргетыка” і пасля абнаўлення помніка, паставіць разам з новай установай. Аднак нічога зроблена не было дагэтуль, нягледзячы на тое, што гэтую ініцыятыву піярыла мясцовая “раёнка”.

Пащтаруся, што праблема пераносу помніка Леніна цяпер не так востра стаіць, ды й яго не варта ставіць ў парках ці цэнтральных плошчах. Яго перанос здзейсніць будзе вельмі лёгка і хутка, бо ён не ўключаны нават ў мясцовы спіс гісторыка-культурнай каштоўнасці Гэты манументальны помнік цудоўны экспанат, які ілюструе памылковы шлях грамадства, непростыя часы нашай краіны да шляху стварэння паўнавартаснай нацыянальнай дзяржавы – незалежнай Рэспублікі Беларусь!

 Алесь Крыжэвіч 

Крычаў: горад праз прызму рэштак

Занядбаныя дамы, хаты ці рэшткі прадпрыемстваў маюць пэўную, своеасаблівую атмасферу. Закінутыя разваліны, рэшткі з аднаго боку страшнаваты для наведвання ў адзіноце, але і прывабны, нібыта ў іх схаваны загадкавыя таямніцы. У гарадах з развітой прамысловасцю абавязкова знойдзяцца падобныя будынкі рознага знешняга выгляду, захаванасці і часу пабудовы. Аднак наколькі часта яны наведваюцца аматарамі палазіць па рэштках ці адчуць лёгкі экстрым? Індустрыяльны турызм канешне мае попыт сярод пэўнага кола моладзі ў нашай рэспубліцы, што асабліва праяўляецца ў вялікіх гарадах. Але ці можна з сталкінга закінутыя аб’екты зрабіць цікавымі для простых турыстаў? Прывяду прыклад з маім родным горадам Крычавам. Яшчэ да пачатку 2020 года знаходзіліся цікавыя рэшткі старой вінакурні, пабудаванай яшчэ ў канцы ХVІII ст. Аднак з канца 1990-х гг. будынак, у якім знаходзіўся ў ранейшыя часы мясцовы піўзавод, быў ў занядбаным стане. Аб’ект раней верагодна прыцягваў мясцовую моладзь, бо на старых сценах захоўваліся розныя надпісы, аднак прысутнасць іх на тэрыторыі прадпрыемства была абсалютна рознай.

Праўда аматары палазіць і расшукаць што-небудзь таксама знаходзяцца. Прыгадваецца адзін знаёмы з Магілёва ў студэнцкія часы, які наўмысна зрабіў візіт на закінуты прамысловы аб’ект, каб пахадзіць, палазіць і агледзіць колішняе прадпрыемства Галынскіх. Здалёк трохпавярховы будынак ўражваў велічнасцю, чырвоная цэгла сведчыла пра старасць, як і стыль арачных вокнаў. І цяжка пагадзіцца з меркаваннем, што гэта было месца без атмасферы. У ім нешта было, бо калі апынаешся сярод занядбаных сцен нібыта “вывальваешся” з вуліцы на якой знаходзішся. Што ж, для квэстаў месца падыходзіла цудоўна і гэта адна з форм праз якую тэрыторыю завода можна было б зрабіць цікавым і прыцягальным месцам для наведвання турыстамі. Прынамсі месца гэта з гісторыяй і не беднай. Да і не так далёка знаходзілася ад перліны горада – палаца Пацёмкіна-Галынскіх, у якім размяшчаецца мясцовы краязнаўчы музей. Спроба развіцця індустрыяльнага турызма магла стаць адным з рычагоў для “ажывання” падобных аб’ектаў у закінутым і недагледжаным стане.

Тым больш, што гісторыя прамысловасці таксама цікавая і з’яўляецца складнікам тых зменаў і працэсаў ў галіне эканомікі, што адбываліся па ўсёй Еўропе. Апісаны аб’ект уяўляў пэўную цікавасць і для гісторыкаў, бо яго рэшткі – жывая гісторыя. Канешне гэта не царква/касцёл, палац ці археалагічны аб’екта, але тым не менш. Праўда, сведчання пра выпуск піва на тэрыторыі былога піўзавода ў выглядзе этыкетак я так і не знайшоў, хаця шукаў іх як нумізматы шукаюць старыя манеты па вуліцах пасля дажджу. Пра тое, што тут была калісьці вінакурня, а затым піўзавод нагадвала толькі разбітае шкло ад гарэлачных бутэлек ці раскіданыя па тэрыторыі былога прадпрыемства пластыкавыя піўныя бутэлькі.

Аднак рашэнне, якое прыняла мясцовага чынавенства абсалютна абсурднае – ЗРУЙНАВАЦЬ гістарычны аб’ект! Ні страдаўнія будынкі, ні індустрыяльны турызм ім непатрэбны. Напэўна турызм наогул непатрэбны, бо над гэтым трэба працаваць, распрацоўваць маршруты і тэмы, прапаноўваць ідэі, упарадкоўваць і рэстаўраваць аб’екты. А так зруйнаваў і добра: няма будынку – няма праблем.

Забыты колішні важны прамысловы аб’ект яшчэ і быў цікава размешчаны. Месца лакалізацыі – памежжа паміж горадам і вёскай, якое можна і прамінуць, калі праязджаеш мост праз рэчку Добрасць. Нечакана і мяняецца назва вуліцы з Піянерскай на Цэнтральную, пры нязменнасці дарогі. Будынак былой вінакурні знаходзіўся ўжо за мастом, аднак размяшчэнне ў межах вёскі Калініна было даволі фармальнае. Гэта меркаваннне пацвярджае доўгая вуліца, якая атрымала народную назву па прамысловаму прадпрыемству і лічыцца цэлым маленькім раёнам пад найменнем “Піўзавод”, што ўваходзіць у склад гарадской мяжы і на мапе выглядае як апендыкс, які зросся з вёскай Калініна (ранейшая назва – Задабрасць). Цікава пры гэтым, што знешне адрозненняў практычна не назіраецца, бо драўляныя хаты знаходзяцца паабапал дарогі як гарадской вуліцы, так і вясковай. З прыведеных фактаў вынікае, што завод меў свой уплыў на гарадскую прастору, таму можна вызначыць яго размяшчэнне як “памежнае”. Пры знаёмстве з падобнымі назіраннямі можа ўзнікнуць пытанне, калі сфармалавася вуліца, якая вядзе ад палаца Галынскіх да былога спірзавода. Адказаць вельмі няпроста, бо без прыцягнення архіўных дадзеных, картаў, вусных сведчанняў людзей раёна горада цяжка хоць нейкае меркаванне выказаць па гэтаму пытанню гарадской тапаграфіі. Усё ж з вялікай верагоднасцю можна лічыць з’яўленне гэтай вуліцы менавіта ў XX ст. Аднак абодва гістарычныя будынкі натуральна ўзаемазвязаны паміж сабой і стваралі пэўную карціну тагачаснага развіцця мястэчка Крычаў, якое працягнулася за савецкім часам ужо ў паселішчы з гарадскім статусам.

Яшчэ адным цікавым прамысловым аб’ектам у горадзе, на мой погляд, з’яўляецца былы мясакамбінат, які на сёння ператварылі ў завод стружачных пліт. Але кацельная не змяніла выгляду з часоў існавання мяснога прадпрыемства і стварае незвычайныя ўраджанні. Сваёй аддаленасцю ад жылых будынкаў, адносна новага мікрараёна “Камсамольскі”, нагадвае палігон для закрытых даследванняў. Кацельная яшчэ па сёння працуе, але недагледжанасць тэрыторыі сведчыць, што лепшыя часы гэтага аб’екта ўжо ў мінулым. Дзве высокія трубы, некалькі вялізных палівасховішчаў, агароджанай бетоннай сцяной, выглядаюць нестандартна.

Разам з тым за кацельнай знаходзяцца былыя склады, якія так і засталіся недабудаванымі і пэўна павінны па задумцы адносіцца да былога мясакамбіната.  У іх хаваліся людзі ад дажджу, калі яшчэ на працягу 1990-х гадоў сеялі агароды, якія знаходзіліся на прылеглай тэрыторыі. Склады на фоне прасторы палёў выглядаюць неяк дзікавата, месцам сутыкнення прыроднага і індустрыяльнага. Гэтае збудаванне не ўяўляе ніякай каштоўнасці, якое знаходзіцца некранутай ў параўнанні з зруйнаваным гісторыка-прамысловым аб’ектам у другой частцы Крычава. Ды й незвычайна збудаванні глядзяцца толькі пры пахмурным надвор’і, калі цёмныя хмары наганяюць лёгкі страх невядомасці ў закінутым складзе, па якому даўно не хадзіла нага чалавека. Гадоў пятнаццаць таму гэтая мясціна мела цікавы кантраст, дзе комплекс мясакамбіната з кацельнай глядзеўся на фоне дзясяткаў агародаў, прычым на даволі значнай тэрыторыі. Ці будуць гэтыя аб’екты цікавы наведвальнікам горада? Магчыма, але толькі калі была б магчымасць зазірнуць і пагуляць па “краявідах” кацельнай былога мясакамбіната.

Важна адзначыць, што для разумення сутнасці існавання такіх гарадоў як Крычаў, насельніцтва якога пачало ўзрастаць менавіта за кошт з’яўлення прамысловых прадпрыемстваў, індустрыяльны турызм дапамагае ўсвядоміць лакальную гісторыю, а таксама экстрапаліраваць падобныя працэсы на іншыя рэгіёны нашай Бацькаўшчыны. Ці можна падаваць праз рэшткі закінутых прамысловых прадпрыемстваў гарадское жыццё і яго гісторыю? Думаю што гэта адзін з цікавых накірункаў у асвятленні жыцця паселішча ў найноўшы час, калі імкліва змяняўся яго воблік, а заводы і фабрыкі аказвалі вельмі моцны ўплыў на развіццё і трансфармацыю гарадской прасторы.

Гэты краязнаўчы нарыс яшчэ паказвае складаную эканамічную сітуацыю ў горадзе, дзе былыя прамысловыя прадпрыемствы ператвараюцца ў прамысловыя зоны, якія зарастаюць хмызняком і пакрысе развальваюцца і дзічэюць. Наогул на сённяшні момант сітуацыя на рынку працы ў Крычаве вельмі складаная, бо з кожным годам колькасць працоўных месцаў скарачаецца, як і дзяржаўных арганізацый. Частка прадпрыемстваў, якая працавала яшчэ ў савецкія часы стала непатрэбным: банкрот, нерэнтабельнае ці неканкурэнтназдольнае. За апошнія 20 год зніклі мясакамбінат, мэблевая фабрыка, некаторыя будаўнічыя арганізацыі (т.зв. “ДРСУ”, “ПМК”, “СУ”). Знакаміты на ўсю рэспубліку завод гумавых вырабаў зараз не можа пахваліцца поспехамі ў вытворчасці і канкурэнтназдольнасці, стаўшы толькі філіялам ААТ “Белшина». Горадаўтваральнае прадпрыемства “Крычаўцэментнашыфер” нягледзячы на абнаўленне тэхналогій выпуску прадукцыі і будаўніцтва новай часткі завода каля вёскі Каменка, не заўсёды канкурэнтназдольна на міжнародным рынку, што прыводзіць да скарачэння працоўных месцаў штогод. Аднак важна падкрэсліць і станоўчыя моманты, як то адкрыццё на тэрыторыі былога мясакамбіната вытворчасці цэментна-стружачных пліт (прадпрыемства “Белзарубежбуд”), швейнага цэха, з’яўленне прыватнага прадпрыемства “Белсаюзгруп”. Паралельна з-за бяздарных дзеянняў мясцовых чыноўнікаў быў ліквідаваны Крычаўскі РАСП (т. зв. РАЙПО)  і далучаны да суседняга мсціслаўскага. Пры ўсіх пазітыўных момантах стварэння працоўных месцаў у горадзе негатыва на вялікі жаль больш, а эканамічныя праблемы вымушаюць людзей шукаць працу ў краінах-суседзях: Расіі і Польшчы. Калі паглядзець аб’ектыўна на сённяшнюю сітуацыю на рынку працы ў горадзе, то цяжка яе назваць пазітыўнай, бо мясцовыя жыхары 26-тысячнага горада жартуюць, што Крычаў хутка ператворыцца ў пасёлак гарадскога тыпу. І падставы для хвалявання сапраўды ёсць, бо кіраўнікі раёна не дбаюць пра дабрабыт Крычаўшчыны, паказваючы сябе “временщиками», якім важна ўласная кар’ера і перспектыва больш высокай пасады.

Алесь Крыжэвіч

Поправ могилы. В Белыничах возводят часовню вне закона на костях (Фото)

Свежий деревянный сруб заметен издалека еще на подъезде к небольшому городку, и место для его строительства выбрано уникальное: не просто живописная Ильинская гора, а древнее кладбище, пишет sputnik.by.

Сами Белыничи в эти дни напоминают одну большую стройку. В прежние тучные годы это могло значить только одно – подготовку к республиканским “Дожинкам”. Теперь повод с точки зрения властей куда более прозаичный, но статус мероприятия все же высокий.

Город готовится в сентябре стать площадкой для празднования Дня белорусской письменности. Это один из таких чинных поводов вспомнить, что именно белорусы первыми среди восточных славян обзавелись своим первопечатником – Франциском Скориной. Присутствие на мероприятии высших должностных лиц подразумевает соответствующий антураж.

Свежий сруб новой часовни на Ильинской горе заметен издалека

Милый городок в декорациях моренного рельефа выглядит как настоящее место для счастливой жизни среднестатистического белоруса. Белыничи возникли пускай и не на семи холмах, как Рим, но Ильинская гора, как полагают местные жители, стала местом рождения города. Почему масштабная стройка на ее месте вызывает недоумение у историков, разбирался корреспондент Sputnik Станислав Андросик.

 

Могила без кадила – что угольная яма

В прошлом году стало известно о планах настоятеля Белыничской церкви Сергия Маслова построить на Ильинской горе часовню. Проект прошел необходимые согласования, но нужно было провести археологические исследования, потому что ученые давно знали, что на этом месте было кладбище. Впрочем, знали про это и местные жители, поэтому неудивительно, что это была единственная возвышенность в Белыничах, где еще не было ничего построено.

“В декабре 2019 года мы начали работы на территории данного кладбища. Заказчик, следуя букве закона, обратился к нам, чтобы мы дали заключение о наличии либо отсутствии там археологических объектов”, – рассказал научный сотрудник Института истории НАН Беларуси Александр Вашанов.

По его словам, несмотря на то, что древнее кладбище не имело статуса охраняемого памятника, никакие строительные работы там вестись не могли без надзора археологов.

Научный сотрудник Института истории НАН Беларуси Александр Вашанов рассказывает, что Ильинская гора была тщательно изучена

Вплоть до конца марта текущего года на Ильинской горе проводились археологические исследования. Площадка под будущую часовню была полностью изучена.

“Мы достаточно долго исследовали это кладбище, и оказалось, что это многоярусное захоронение. Это значит, что здесь хоронили умерших очень давно. В некоторых местах захоронения шли просто слоями”, – пояснил историк.

При этом он уточнил, что всего было выявлено около 200 погребенных. В настоящее время продолжается антропологическая экспертиза. Точное количество пока назвать трудно, потому что в одной могиле иногда оказывалось сразу несколько погребений.

Древнее кладбище в Белыничах оказалось многоярусным сооружением

Александр Вашанов отметил, что найденные в ходе работ предметы позволяют датировать кладбище XVII-XIX веками, в частности, такой промежуток времени позволили установить монеты, которые были найдены.

Найденные археологами предметы позволяют датировать кладбище XVII-XIX веками

Ильинская гора, таким образом, является археологическим объектом согласно белорусскому законодательству, потому что возраст захоронений превышает 120 лет.

 

Всякая могила травой зарастает

В конце мая Институт истории подготовил для православного прихода, который является заказчиком работ, и местных властей научное заключение об итогах исследования.

“В таких документах мы всегда прописываем, что работы могут продолжаться, но в случае обнаружения костных останков или каких-либо археологических объектов, необходимо обязательно обратиться к археологам”, – пояснил научный сотрудник.

Александр Вашанов вспоминает, что при проведении очередного мониторинга строительства часовни в Белыничах на месте возведения лестницы к ней просто в отвалах песка валялись человеческие кости и черепа.

В начале июля при проведении очередного мониторинга на месте возведения лестницы к часовне археологи института зафиксировали множество человеческих костей и черепов

“Самое печальное, что по состоянию костей можно было сказать, что они лежат там не одну неделю. Потому что, когда кости долго лежат на солнце, они выбеливаются”, – констатировал он.

Получается, что протоиерей Маслов продолжил очередной этап строительства, но после выявления останков погребенных на древнем кладбище людей не обратился к специалистам, что уже является нарушением законодательства Беларуси.

Так выглядит Ильинская гора, где обнаружены древние захоронения и возводится часовня, сегодня

После этого Институт истории подготовил официальный запрос в Могилевский облисполком и местный райисполком.

 

Чужая совесть – могила

Спустя два часа дороги из Минска мы оказываемся в Белыничах, где жизнь течет своим чередом, напоминая о размеренном быте провинции, где о выборах президента 9 августа, кажется, и вовсе не вспоминают.

Въезд в город Белыничи Могилевской области

Подъехать к Ильинской горе, где строится часовня, не представляет никакого труда, потому что она видна, пожалуй, отовсюду. На древнем кладбище работают строители из местного ПМК, меланхолично разбирают опалубку под лестницей, шлифуют стены часовни, а на кости, которыми усеяна площадка, создается впечатление, и вовсе не обращают внимания.

Рабочие трудятся над возведением часовни, невзирая на торчащие из земли под лестницей кости предков

Возле соседнего дома встречаем местную жительницу Ирину, фотографироваться она, правда, отказывается, как и все жители Белыничей впоследствии.

“Здесь много костей нашли. Батюшка приезжал со своим помощником. Они их собирали и увезли куда-то, – рассказала женщина. – Сама я туда смотреть даже боюсь, у меня ребенку три года”.

Жители окрестных домов о костях, конечно, знают и побаиваются

После этого отправляемся в местное РУВД, где нас встречает дежурный офицер и просьба надеть маску и обработать руки дезинфектором (где-то коронавирус победили, но пока, видимо, только в столице).

Милиция в Белыничах оказывается не в курсе, что на Ильинской горе из земли торчат кости. После телефонного разговора с начальством выясняется, что никто по данному факту к ним не обращался, да и о вывозе костей с кладбища правоохранители маленького городка не знают ничего. Нам рекомендовали обратиться в местный Жилкоммунхоз.

Ни в Жилкоммунхозе, ни в местном РУВД о ситуации на Ильинской горе ничего не слышали

Главный инженер Николай Канкевич отказывался разговаривать, ссылаясь на занятость, но, услышав, о чем речь, смог только коротко ответить: “Мы про это впервые слышим и никакие кости никуда не вывозили”.

Отправляемся поговорить с настоятелем храма иконы Белыничской Божией Матери протоиереем Сергием Масловым. Правда, выясняется, что на месте священника нет и по телефону он говорить не может. Об этом нам сообщил его помощник – после разговора с Масловым по мобильному. Представиться, кстати, он отказался.

На входе в храм иконы Белыничской Божией Матери объявление: принимаются пожертвования на строительство часовни на Ильинской горе

Центр Белыничей сейчас напоминает ударную комсомольскую стройку, где в броуновском движении перемешаны техника, строители и просто прохожие. Просто не верится, что они могут успеть навести марафет в городке к шестому сентября, потому что у райисполкома даже нет крыльца, и, чтобы попасть внутрь, нужно его обходить, ну или перелезать через забор, как сделали мы с фотографом.

Белыничи погружены в благоустройство

После того, как в отделе идеологической работы, культуры и по делам молодежи сказали, что тоже не знают о том, что весь склон Ильинской горы усыпан костями, удивляться тому, что никто не остановил стройку, не приходится.

“Мы ничего про это не знаем, и священник нам не сообщал. Институт истории нам присылал официальное письмо, что работы можно продолжать”, – заявила начальник отдела Инна Игнатович.

На улицах городка в броуновском движении перемешаны техника, строители и просто прохожие

В подтверждение своих слов она достала увесистую папку с официальной перепиской со столичными учеными, и письмо быстро нашлось, но в нем уже знакомая формулировка – “в случае обнаружения костных останков работы должны быть прекращены”.

Зампред райисполкома, курирующий архитектуру и строительство, Дмитрий Давыдов, как оказалось, тоже не в курсе, что происходит на строительной площадке. Кто-то мог бы этому удивиться, но не мы.

В Белыничах вовсю бурлит комсомольская стройка

 

Узка дверь в могилу

Напоследок мы решили еще раз подъехать к часовне, и, как оказалось, не зря. Накануне в Белыничах прошел сильный дождь, и земля на срезанном бульдозером склоне Ильинской горы была очень влажной.

После обеда, когда все подсохло, там и тут стали проступать кости, а у порога будущей часовни – и вовсе фрагмент черепа. Впрочем, судя по реакции работяг из ПМК, это их уже мало удивляло.

Когда земля после дождя подсохла, на поверхности стали проступать кости
На горе без труда можно обнаружить останки черепов

На вопрос, что они делают с костями, которые так и выпирают из земли, один из строителей предложил поговорить с прорабом по телефону.

Выяснилось, что стройкой тот командует всего три недели, но кости собирает помощник священника Виталий Вергейчик (тот самый, что не хотел представиться у церкви). Все они хранятся у протоирея.

“После того, как будет построена часовня, священник их со всеми почестями перезахоронит”, – заверил прораб в телефонном разговоре.

Кости лежат здесь уже не одну неделю и успели побелеть на солнце

Первый же запрос в поисковике показывает, что помощник священника Вергейчик в недавнем прошлом занимал должность начальника отдела архитектуры и строительства Белыничского райисполкома. Вряд ли опытный чиновник не знаком с белорусским законодательством и не в состоянии подсказать протоиерею Маслову, что закон нарушать не стоит, даже если так торопливо строишь храм.

Помощником настоятеля храма, который не захотел представиться, оказался Виталий Вергейчик, бывший начальник отдела архитектуры и строительства Белыничского райисполкома

Местные чиновники спешат провести выборы президента, а после короткой передышки принять День письменности, им нет дела до стройки, которая идет с нарушением закона.

Желание быстрее построить, разрушая могилы своих предков, трудно объяснить, но факт остается фактом. Пока на горе сверкает в лучах солнца новый сруб, в ее подножии белеют кости. С каким чувством сюда будут приходить верующие и подниматься по лестнице, выстроенной поверх древних погребений, можно только представить.

Фото: © SPUTNIK / ВИКТОР ТОЛОЧКО

У Мсціславе зноў абрынуўся Езуіцкі касцёл, які ўлады абяцалі закансерваваць

Інцыдэнт здарыўся арыентыровачна 25-26 ліпеня і застаўся незаўважаным. Будаўнікі прыбралі падтрымліваючую ферму, у выніку чаго адбылося чарговае абвальванне, піша mspring.online.

Спярша інфармацыю аб абрушэнні ананімна апублікавалі ў сацсетках мясцовыя жыхары, якія сталі сведкамі інцыдэнту. Што-небудзь каментаваць яны баяцца. Аднак ужо праз дзень краязнаўца, выхадзец з Мсціслава, які асеў ў Мінску, Дзяніс Касцюкевіч апублікаваў шакуючыя здымкі. Будаўнікі знялі дах і франтоны, што нішчыць будынак:

У 2016 годзе Дзяніс Касцюкевіч напісаў ліст у Міністэрства культуры з просьбай выдзеліць грошы на рамонт даху знакавага для горада будынка – ужо на той момант дах быў сур’ёзна пашкоджаны. Але ў Мінкульта, як заўсёды, грошай не знайшлося.

Праз год калона касцёла і аркі са зборам, якія яна трымала, абрынуліся. Актывіст зноў звярнуўся да міністра культуры, але ў бюджэце зноў грошай не знайшлося. Мінкульт тады толькі прапанаваў Мсціслаўскаму райвыканкаму пашукаць спонсараў або папрасіць грошай у грамадзян. Але Мсціслаў гарадок невялікі і бедны, таму з гэтай задумы нічога не выйшла.

А ноч на 21 снежня 2017 года стала фатальнай – павалілася сцяна. Толькі тады падключыўся Магілёўскі аблвыканкам. Нейкія грошы знайшліся, завалы былі расчышчаны, падключыліся да работы спецыялісты «Магілёўграмадзянпраекта».

У мінулым годзе было запланавана завяршыць супрацьаварыйныя работы, каб ліквідаваць магчымасць раптоўнага абвалу.

Але прайшло ўсяго паўгода і вось:

Езуіцкі касцёл Святога Міхаіла Арханёла ў Мсціславе – помнік барока, будаўніцтва якога пачалося ў 1730 годзе пры падтрымцы караля Рэчы Паспалітай. Цалкам працы былі завершаны ў 1739 годзе, тады ён уваходзіў у склад езуіцкага кляштара. Пасля далучэння беларускіх зямель да Расійскай імперыі і падаўлення шляхецкага паўстання касцёл ў 1842 году рэканструявалі і перадалі ў праваслаўны Свята-Мікалаеўскі сабор.

Пры савецкай улады ў будынку знаходзіўся дом культуры, а затым школа-інтэрнат для глуханямых дзяцей. У 1992 годзе была зроблена спроба рэстаўрацыі помніка архітэктуры. Але ў 1995 годзе грошы скончыліся. Мсціслаў ўваходзіць у лік самых маланаселеных гарадоў, і маленечкая каталіцкая парафія тут відавочна не справіцца з задачай аднаўлення храма.

Тым не менш, Мсціслаў дагэтуль лічыўся адным з самых старажытных і прыгожых гарадоў Беларусі. Гэта месца згадваецца ў культавым Іпацьеўскім летапісе яшчэ ў пачатку XII стагоддзя як адна з абаронных частак Смаленскага княства.

З 2015 года Мсціслаў далучыўся да праграмы COMUS – сумеснаму праекту Еўрапейскага саюза і Савета Еўропы “Удзел грамадства ў аднаўленні гістарычных гарадоў”. Быў нават прыдуманы брэнд «Мсціслаў. Жывая гісторыя». Але не дапамагло. У рэальнасці горад вяне.

Саша Мінько / Усе фота: Дзяніс Касцюкевіч, vk.com/denkostay