Кандидат в президенты Светлана Тихановская выступила 8 августа с новым видеообращением.
Кандидат попросила сторонников 9 августа прийти на избирательный участок и проголосовать за нее. Светлана Тихановская заявила, что все граждане имеют право после окончания голосования прийти к избирательному участку и ознакомиться с протоколом результатов.
— В 20 часов вы имеете право прийти на участки и ознакомиться с протоколом. Ждите, когда комиссия посчитает голоса и вывесит итоговый протокол. Если вы увидите, что мы победили – празднуйте нашу победу. Если вы заметили нарушения – действуйте по закону, вызывайте милицию и требуйте провести проверку, – заявила Тихановская.
Сон сярэднестатыстычнага жыхара Беларусі вельмі моцны. Раз на пяць гадоў ён прачынаецца і перапалохана пытаецца “А хто, калі не ён?!..”. А потым ставіць “птушачку” у бюлетэні – там, дзе яму паказалі, і зноў засынае да наступных выбараў.
Аднак у тых людзей, хто хоць мінімальна цікавіўся навейшай гісторыяй сваёй краіны, такіх дзіўных пытанняў не ўзнікае. Прэзідэнтамі маглі – і павінны былі стаць – адукаваныя і прафесійна падрыхтаваныя людзі, якія ніяк не блыталі Васіля Быкава з Францыскам Скарынам.
Віктар Ганчар – першы ў спісе прэзідэнтаў. Вось што пра яго распавядаюць самыя даступныя і адкрытыя інфармацыйныя крыніцы: кандыдат юрыдычных навук, дацэнт кафедры права Інстытута народнай гаспадаркі, пазней – начальнік аддзела Дзяржэканомплана БССР. У 1995 – 1996 генеральны сакратар Эканамічнага суда СНД.
Дэпутат Вярхоўнага Савета, старшыня Цэнтральнай выбарчай камісіі. На гэтай пасадзе ён апынуўся ў цэнтры канфлікту, калі ўвосень 1996 года А. Лукашэнка ініцыяваў рэфэрэндум, галоўнай мэтай якога была змена Канстытуцыі. В. Ганчар заявіў, што з прычыны парушэння закону выканаўчай уладай Цэнтравыбаркам не прызнае вынікі рэферэндуму. 14 лістапада Лукашэнка сваім указам зняў Ганчара з пасады – на што не меў права паводле Канстытуцыі.
Супрацоўнікі Службы бяспекі прэзідэнта фізічна выштурхнулі Ганчара з памяшкання ЦВК, нягледзячы на пратэсты Старшыні Вярхоўнага Савета і Генеральнага пракурора. Замест Віктара Ганчара кабінет старшыні ЦВК заняла Лідзія Ярмошына.
Віктар Ганчар
Ганчар не прызнаў вынікаў рэферэндуму 1996 года, сышоў у прыватную юрыдычную практыку, займаўся падрыхтоўкай сходу дэпутатаў Вярхоўнага Савета, імпічменту А. Лукашэнкі.
Віктар Ганчар знік у Мінску 16 верасня 1999 года разам з бізнесменам Анатолем Красоўскім. На меркаваным месцы знікнення (вул. Фабрычная) былі знойдзеныя аскепкі шкла аўтамабіля А. Красоўскага і кроў зніклых.
Паводле сведчанняў колішняга начальніка СІЗА № 1 Алега Алкаева, Віктар Ганчар быў выкрадзены і расстраляны.
Юрый Захаранка. Былы Міністр унутраных спраў РБ (1994 – 1995). Ініцыятар стварэння грамадскай арганізацыі “Саюза афіцэраў”. Таксама як і Ганчар, спадар Захаранка бясследна знік. Дата – 7 траўня 1999 года.
Юрый Захаранка
У снежні 2019 года буйнейшаму нямецкаму інфармацыйнаму каналу “Deutsche Welle” даў інтэрв’ю Юрый Гараўскі, які прадставіўся байцом беларускага спецназа і распавёў, што ён таемна лечыцца ў Еўропе пасля замаху на яго жыццё ў выглядзе падробленай аўтакатастрофы на тэрыторыі Беларусі. Гараўскі распавёў, што менавіта ён удзельнічаў у спецаперацыі па выкраданні Захаранкі, потым суправаджэнні да месца растрэлу. Далей цела, па словах Гараўскага, ноччу было завезена ў крэматорый.
Генадзь Карпенкабыў дырэктарам Маладэчанскага заводу парашковай мэталургіі. У 1990 годзе абараніў доктарскую дысертацыю па тэхналогіі матэрыялаў. Зрабіў 50 вынаходніцтваў, укаранёных у 15 краінах. Членам-карэспандэнт Акадэміі навук Беларусі. Узнагароджаны Дзяржаўнай прэміяй. Дэпутат Вярхоўнага Савету РБ. Мэр горада Маладэчна. Заснавальнік музычнага фестывалю “Маладэчна” (першы адбыўся ў 1993 годзе).
Генадзь Карпенка (на здымку ў цэнтры) быў вялікім і сапраўдным аматарам футболу. У 1993 годзе атрымаў ганаровае званне “Чалавек года” па версіі аўтарытэтных спартовых выданняў Беларусі.
У 1996 годзе Карпенка, тагачасны намеснік старшыні Вярхоўнага савету 13 склікання, накіроўваў працэс імпічмэнту прэзідэнта Лукашэнкі. У 1998 годзе ён стаў на чале Нацыянальнага выканаўчага камітэту, створанага перад заканчэннем легітымнага тэрміну кіравання Лукашэнкі. Карыстаўся вялізным аўтарытэтам і сярод палітыкаў, і сярод кіраўнікоў вытворчасці Беларусі.
7 красавіка 1999 года Карпенка раптоўна памёр пры дзіўных абставінах. Праз месяц пасля яго смерці бясследна знік адзін з яго найбліжэйшых паплечнікаў Юры Захаранка, яшчэ праз паўгода другі – Віктар Ганчар.
Міхаіл Марыніч. Скончыў тры вышэйшых установы. Кандыдат эканамічных навук. Дэпутат Вярхоўнага Савета РБ з 1990 года. З 1994 года працаваў у дыпламатычным корпусе, у розныя часы быў амбасадарам Чэхіі, Славакіі і Венгрыіі, пазней амбасадарам Латвіі, Літвы і Эстоніі.
Удзельнічаў у перадвыбарчай кампаніі 2001 года. Набраў неабходную колькасць галасоў, але не быў зарэгістраваны (трэба памятаць, хто на той момант ужо займаў месца Ганчара ў якасці старшыні ЦВК).
У 2004 годзе арыштаваны і асуджаны на пяць гадоў узмоцненага рэжыму па фіктыўнай справе завалодання аргтэхнікай (перададзенай для Марыніча амбасадай ЗША, якая ніякіх прэтэнзій да гэтай тэхнікі не мела). Утрымліваўся ў турме ў найгоршых умовах, у 2005 перажыў інсульт. Каб падтрымаць каханага чалавека, 33-гадовая Таццяна Баранава доўга дабівалася ў праўладных структур магчымасці афіцыйна зарэгістраваць адносіны з Міхаілам Марынічам. Шлюб адбыўся ў Аршанскай калоніі №8 у сакавіку 2007.
Міхаіл Марыніч пасля турмы з жанчынай, якую ён здолеў зрабіць шчаслівай
Ад першага шлюбу Міхаіл Марыніч меў двое сыноў і трое ўнукаў. У другім шлюбе нарадзіўся сын.
У 2010 годзе Камітэт ААН па правах чалавека прызнаў Марыніча ахвярай палітычных рэпрэсіяў. Міхаіл Марыніч памёр у 2014 годзе.
Аляксандр Казулін.Да ўдзелу у перадвыбарнай кампаніі ў 2006 годзе быў рэктарам Беларускага дзяржаўнага універсітэту. Акадэмік, ганаровы прафесар Маскоўскага дзяржаўнага універсітэту і віцэ-прэзідэнт Пятроўскай акадэміі навук і мастацтваў, старшыня таварыства “Беларусь – Аўстрыя”.
Аляксандр Казулін
Падчас перадвыбарнай кампаніі свае подпісы на карысць Казуліна перадалі кандыдаты Сяргей Скрабец (101 618 подпісаў) і генерал Фралоў (100 тысяч подпісаў). Скрабец выказаўся пра Казуліна: “Найбольш годная кандыдатура на пост прэзідэнта, сапраўдны альтэрнатыўны кандыдат…, добры кіраўнік і навуковец, які сябе паказаў з найлепшага боку…”
Кіраўніком выбарчага штаба ў Казуліна быў Мечыслаў Грыб (Старшыня Вярхоўнага Савета РБ у 1994 – 1996 годах, генерал-лейтэнант міліцыі, заслужаны юрыст РБ, да ліпеня 1994 года ў адпаведнасці з Канстытуцыяй з’яўляўся кіраўніком дзяржавы).
Аляксандр Казулін быў збіты спецслужбамі, а пасля кампаніі атрымаў пяць з паловай гадоў турмы нібыта за арганізацыю беспарадкаў. У час знаходжання Казуліна за кратамі памёрла яго жонка Ірына. Засталіся дзве дачкі.
У 2015 годзе Віктару Казуліну прапанавалі зноў балатавацца ў кандыдаты, але ён адмовіўся і прызваў усіх кандыдатаў байкатаваць “выбары, якіх няма”.
Андрэй Саннікаў. Унук рэжысёра Канстанціна Саннікава, народнага артыста БССР, лаўрэата двух дзяржаўных прэмій СССР.
Андрэй Саннікаў мае пажыццёвае званне Надзвычайнага і Паўнамоцнага Пасла РБ, што з’яўляецца найвышэйшым дыпламатычным рангам дзяржавы.
У 1989 годзе скончыў Дыпламатычную акадэмію Міністэрства замежных спраў СССР у Маскве. Акрамя роднай беларускай, свабодна валодае рускай, англійскай і французскай мовай. У 1982 – 1987 гадах працаваў у Нью-Ёрку ў сакратарыяце ААН. У 1992 – 1995 годзе ўзначальваў беларускую дэлегацыю на перамовах па звычайным і ядзерным раззбраенні з правам подпісу ад імя краіны. У 1993 – 1995 гадах працаваў саветнікам прадстаўніцтва Рэспублікі Беларусь у Швейцарыі. У 1995 –1996 гадах намеснік міністра замежных спраў Беларусі.
Быў кандыдатам у прэзідэнты ў кампаніі 2010 года. Незаконна рэпрэсаваны адразу пасля выбараў. У 2018 камітэт ААН па правах чалавека прызнаў, што Андрэй Саннікаў стаў ахвярай незаконнага пазбаўлення волі, былі парушаны яго правы на прыватнае жыццё, свабоду выражэння меркаванняў і на мірныя зборы.
Жанаты, мае двух сыноў. Жонка – вядомая беларуская журналістка, карэспандэнт расійскай «Новой газеты» Ірына Халіп, таксама незаконна асуджаная за ўдзел у падзеях 2010 года.
Андрэй Саннікаў
У кароткім артыкуле няма магчымасці напісаць пра дзясяткі іншых выбітных людзей. Не падлягае сумнёву і не абмяркоўваецца, што былі і ёсць аўтарытэтныя, сумленныя, адукаваныя беларусы, якія маглі б ажыццяўляць годнае кіраванне дзяржавай і прадстаўляць краіну на міжнародным узроўні.
А вяртаючыся да нашага “шорт-ліста” з шасці прэзідэнтаў, уявіце сабе, – якія цудоўныя ўспаміны мог бы напісаць кожны з гэтых людзей – кандыдатаў і дактароў навук, вынаходнікаў і дыпламатаў, выкладчыкаў самага вышэйшага гатунку. Кожны з гэтых людзей не стаў бы вучыць сваіх дзяцей, як хлусіць свайму народу.
Зразумела, хтосьці з іхных апанентаў мог бы таксама напісаць папяровыя тамы. Але, магчыма толькі – крымінальных справаў. Дзе падзяліўся б досьведам, як на пасадзе кіраўніка сельскагаспадарчай установы збіваць калгаснікаў, ды пазбегнуць турмы законт набыцця статуса дэпутата Вярхоўнага Савета. Як у перадвыбарнай кампаніі арганізаваць дрэннае “кіно” з фіктыўным абстрэлам кандыдацкага аўтамабіля на віцебшчыне (дарэчы, генерал-лейтэнант Мечыслаў Грыб, які ўзгадваўся ў нашым артыкуле, пасля балістычнай экспертызы аўтарытэтна абгрунтаваў, што гэта была фальсіфікацыя). Як зрабіць так, каб кандыдаты ў прэзідэнты знікалі, былі атручаныя, забітыя, скалечаныя. І як пасля гэтага бессаромна выходзіць на трыбуну перад сваёй прыкормленай світай.
І пакуль што – замест шасці высокаадукаваных прэзідэнтаў, якія з павагай ганарова перадавалі б ўладу і кіраўніцтва краінай з рук у рукі на працягу больш чым чвэрці стагоддзя, мы маем нейкага “кандыдата”, які гатовы перастраляць усю “сваю любімую беларусь” за тое, што яна столькі часу не з ім.
Долгий опыт независимого наблюдения за избирательными кампаниями в Беларуси дает основания активистам и правозащитникам сомневаться в честности выборов в стране.
Сейчас звучит немало идей о том, как на самом деле устроены наши «выборы» и как возможно защитить свои голоса.
Раскладываем по полочкам, на что стоит обращать внимание, где появляются возможности для фальсификаций и есть ли правовой механизм, который может заставить комиссии показать реальные результаты голосования.
В этом нам помогает Олег Гулак, председатель Белорусского Хельсинкского комитета и сопредседатель кампании независимого наблюдения «Правозащитники за свободные выборы». Эта инициатива наблюдает за выборами в Беларуси с 2008 года.
«Наш опыт наблюдения за выборами в Беларуси говорит о том, что в стране давно установилась проверенная система проведения выборов. Она воспроизводится каждый раз и показывает, что результаты голосования, которые объявляют на участках, могут не соответствовать действительности. По крайней мере, у нас веские основания так полагать», – рассказал Олег Гулак Naviny.by.
Вот основные моменты, на которые давно обращают внимание наблюдатели, как национальные, так и международные.
Списки избирателей
Международные стандарты предусматривают наличие в стране единого общедоступного и централизованного реестра избирателей. В Беларуси такой реестр отсутствует, несмотря на постоянные рекомендации об этом от ОБСЕ. На любом участке нет единого открытого списка избирателей, во время голосования там есть только списки по домам. И они закрыты от наблюдателей под предлогом защиты тайны личной жизни. Правозащитники считают, что это дает возможность для манипуляций с реальным числом избирателей на участке и показателями явки.
«Наблюдатели на участке говорят, что насчитали, к примеру, 50 избирателей, а комиссия пишет – 250. Такие проблемы возникают довольно часто. И перепроверить данные комиссии о явке невозможно», – говорил Олег Гулак.
Уже и на нынешних выборах наблюдатели фиксируют существенные расхождения в данных о числе проголосовавших, которые объявляют участковые комиссии по всей стране.
Печати избирательных комиссий
На всех избирательных участках страны одинаковые печати, их оттиски абсолютно идентичные. Соответственно, невозможно проконтролировать, какой именно опечатывается урна на каждом конкретном участке.
«Если бы у каждого председателя участковой комиссии была уникальная именная печать, вмешиваться в процесс на каждом конкретном участке кому-то со стороны было бы сложней. А когда печать у всех одинаковая, сделать идентичные оттиски не составляет труда», – поясняет Гулак.
Бюллетени для голосования
Бюллетени в Беларуси не являются документами строгой отчетности, у них нет почти никаких степеней защиты. Никто не может гарантировать, сколько их отпечатано всего.
«На каждый участок выдается определенное количество бюллетеней, но гарантировать, что не было никакого их дополнительного “притока”, никто не может, – рассказывает председатель БХК. – Нередко бывали случаи, когда избиратели выносили бюллетени с участка, не опуская их в урну для голосования, но при этом в итоговых протоколах комиссий они все значились как учтенные в голосовании. Откуда у избирателей на руках оказывались бюллетени с подписями членов комиссий – непонятно».
Досрочное голосование
Подробно обо всех возможных фальсификациях во время досрочного голосования мы уже писали.
Главные моменты, которые вызывают недоверие, – факты принуждения к голосованию досрочно со стороны администрации государственных предприятий и вузов, а также то, что урны ночью хранятся под охраной милиции без какого-либо дополнительного контроля со стороны комиссий, наблюдателей и избирателей.
«Милиция – люди подневольные. Уверенности в том, что обеспечивается тайна голосования, у нас нет. Практика прошлых выборов часто показывала, что результаты досрочного голосования оказывались заметно в пользу кандидатов от власти по сравнению с днем выборов. Это дает основания предполагать, что манипуляции могли быть», – говорит Олег Гулак.
Выездное голосование
Закон предусматривает возможность проголосовать на дому. В теории эта процедура позволяет принять участие в выборах тем, кто не может дойти до избирательных участков по состоянию здоровья.
«Но на практике эта вполне демократическая процедура иногда вызывает вопросы. Например, когда члены комиссии “выходят в поле” и за пару часов выездного голосования приносят 400-500 голосов. И таких случаев немало», – рассказывает правозащитник.
Вбросы бюллетеней
Во многих соседних с нами странах урны для голосования прозрачные.
«В таком случае видны вбросы – заметно, когда бюллетени там лежат сразу пачкой, – говорит Гулак. – Впрочем, наблюдатели в Беларуси и без того отмечают случаи, когда заметно, что бюллетени лежат сложенной пачкой, что невозможно при нормальном голосовании. Но ни один из этих фактов не был проверен надлежащим образом правоохранительными органами и эффекта это не давало».
Подсчет голосов
Во многих странах подсчет голосов по завершении голосования выглядит таким образом: вся комиссия вместе с наблюдателями собирается у столов с бюллетенями. Один из членов комиссии берет бюллетени по-одному, озвучивает, за кого отдан голос, и демонстрирует каждый бюллетень всем присутствующим.
Иллюстративное фото
«По опыту украинских выборов, где процедура подсчета выглядит именно так, могу сказать, что весь этот процесс на среднем участке в полторы-две тысячи избирателей занимает два-три часа. Но зато ни у кого не вызывает сомнений и вопросов», – рассказывает Олег Гулак.
В Беларуси же подсчет голосов на многих участках занимает полчаса. И выглядит это таким образом.
Все бюллетени разделяются между членами комиссий, каждый из них производит подсчет свой пачки. Это значит, что одновременно голоса считают 12-15 человек. Наблюдатели обычно при этом видят только спины членов избирательных комиссий и вообще никак не могут контролировать процесс. Но даже если наблюдателя подпустят в столу, он физически не может ни за чем уследить, а тем более увидеть содержимое всех бюллетеней.
«Конечно, если бы члены комиссий оглашали публично результат своего подсчета, это давало бы хоть какую-то возможность оценить общую картину, – считает глава БХК. – Но на деле получается так: член комиссию записывает на бумаге свои цифры и передает председателю. Председатель уходит составлять итоговый документ, возвращается к комиссии с готовым протоколом – и все его подписывают. Мы, независимые наблюдатели, говорим членам комиссии: вы же подписываете то, чего на самом деле не видели! Да, мы вполне допускаем, что каждый конкретный член комиссии считает голоса из своей пачки бюллетеней честно. Но получается, что практически ни один член любой избирательной комиссии по всей стране просто не знает реальных итогов голосования даже по своему участку – а знает только ту десятую или пятнадцатую часть, которую посчитал он сам. Это интересная система. С одной стороны, она де-факто делает людей соучастниками подлога. Но с другой стороны, каждый из них конкретно не совершает фальсификаций».
Почему такое возможно?
Такой формат «выборов» закладывается еще на этапе формирования избирательных комиссий. Они в Беларуси в подавляющем большинстве формируются «по производственному принципу», на базе одного и того же трудового коллектива. Причем председателем комиссии обычно становится человек, который на работе является начальником членов комиссии.
«И вся эта система может работать только в одном случае: когда члены избирательных комиссий не задают вопросов и просто подписывают итоговые протоколы, которые им дают», – считает Олег Гулак.
Наблюдатели могут предложить комиссиям устроить открытый подсчет голосов, когда содержимое каждого бюллетеня на участке публично предъявляется всем членам комиссии и наблюдателям. Однако избирательные комиссии могут эти предложения проигнорировать, что и происходит в подавляющем большинстве случаев.
«Никаких правовых механизмов, которые позволяли бы наблюдателям заставить комиссии считать голоса открыто, нет. Это показывает весь опыт прошлых избирательных кампаний в Беларуси. Все повторяется из выборов к выборам, несмотря на все рекомендации и ОБСЕ, и национальных наблюдателей. Эта система всегда работала именно так. И доверия такие процедуры не вызывают», – резюмирует Олег Гулак.
Кампанія назірання “Праваабаронцы за свабодныя выбары” апублікавала справаздачу пра працэс акрэдытацыі назіральнікаў і пра пачатак назірання. 4 жніўня … чытаць далей
