Галоўная » история » Page 26

история

Напісана першая гістарычна-прыгодніцкая «Кніга» пра Магілёў па беларуску. Фота

Свет пабачыў першы мастацкі гістарычна-прыгодніцкі раман, падзеі ў якім наўпрост звязаныя з Магілёвам. Раман Алега Давіда Лісоўскага «Кніга» быў прэзентаваны 27 лістапада ў Выставачнай зале музея гісторыі нашага горада.

Кнігу прэзентуе дырэктар Музею гісторыі горада Аляксей Бацюкоў Падзея сабрала шмат цікаўных магілёўцаў Мастак Ігар Адамовіч Генадзь Галоўчык , гадзіннікавы майстар (аўтар гадзінніка на Ратушы), быў першым “бэта”-чытачом раману і падзяліўся сваімі ўражаннямі і заўвагамі

І гэта была не проста прэзентацыя новай кнігі, адначасова адбылося адкрыццё выставы ілюстрацый да гэтага рамана магілёўскага мастака Ігара Адамовіча. У экспазіцыі прадстаўлены графічныя працы мастака на гістарычныя тэмы і падзеі, якімі аздоблены старонкі новага рамана, а ў кнізе 16 такіх ілюстрацый. Акрамя іх, на выставе можна пабачыць мастацкія «рэканструкцыі» краявідаў роднага горада. Па словах Ігара Адамовіча, на стварэнне падобных карцін яго натхніла «Кніга» і праца над яе графічным афармленнем, мастак па-свойму ўгледзеўся на нашы звыклыя вулачкі і будынкі, паспрабаваў мастацкімі сродкамі аднавіць тое, што ўжо назаўсёды страчана.

Непасрэдна пад час прэзентацыі рамана, арганізатары імпрэзы зладзілі наўпроставую сувязь праз інтэрнэт з Алегам Лісоўкім. Аўтар распавёў пра акалічнасці напісання «Кнігі» і адказаў на пытанні магілёўцаў, што прыйшлі на прэзентацыю.

На прамой сувязі – Алег Лісоўскі з германскага горада Аўтсбургу Апладысменты аўтару ад удзячных магілёўцаў Старонкі рамана сярод мастацкай экспазіцыі Самыя ўважлівыя гледачы на выставе – гэта калегі-мастакі Цікавіць гісторыя роднага горада і маладое пакаленне Мастацкае ўвасабленне адной з самых значных падзеяў гісторыі Магілёва

І трошку пра сам раман «Кніга». Ён досыць вялікі – 440 старонак, і гэта нягледзячы на тое, што аўтар, Алег Лісоўскі, не прафесійны літаратар, а праграміст. Сюжэт кнігі абапіраецца на гістарычныя факты, якія паўплывалі на лёс Магілёва, і практычна ўсе падзеі адбываюцца ў межах горада. Сам Алег Давід Лісоўскі вядомы магілёўцам як краязнаўца і руплівы збіральнік гістарычных артэфактаў, звязаных з гісторыяй гораду, і перш за ўсё – старых фотаздымкаў. Ужо двойчы ў гэтай жа галерэі праводзіліся выставы ў межах праекту «Невядомы Магілёў», на якіх вялікую частку экспазіцыі складалі фотаздымкі з калекцыі Лісоўскага – «Выстава фотаздымкаў 1941 – 44 гг» і «Невядомы Магілёў – 1918. На разломе». Адзначым, што новая кніга – не першы літаратурны досвед аўтара. У 2018 годзе выйшла кніга перакладаў гістарычных тэкстаў перыяду 1678-1918 гадоў, якія Алег збіраў з розных крыніцаў, і якія непасрэдна датычныя Магілёва. Там былі сабраныя запісы з падарожных дзённікаў тагачасных еўрапейцаў, што бывалі ў Магілёве і апісвалі свае ўражанні, вытрымкі і артыкулы з разнастайных выданняў той пары, у якіх размова ішла пра наш горад.

Ну а на прыканцы імпрэзы аўтар ілюстрацый мастак Ігар Адамовіч зладзіў традыцыйную аўтограф-сесію.

Мастацкая рэканструкцыя страчаных каштоўнасцяў – касцёл Св. Ксаверыя і гатэль “Францыя”  Больш звыклы краявід, але з такога ракурсу старажытны будынак цяпер не ўбачыш І яшчэ старонкі рамана з ілюстрацыяй Аўтограф ад майстра. Можа, некалі ў магілёўцаў будзе магчымасць атрымаць подпіс і ад самога аўтара раману Алега Лісоўскага

Алесь Сабалеўскі. Фота аўтара

“Больно вспоминать, невозможно забыть”: в Украине почтили память жертв Голодомора

В субботу, 23 ноября, Украина почтила минутой молчания память жертв Голодомора. В Киеве возле Мемориала памяти жертв Голодомора, в церемонии почтения памяти погибших приняли участие официальные лица, представители религиозных организаций, жители и гости Украины.

Президент Владимир Зеленский заявил, что преступление Голодомора 1932-33 годов настолько большая трагедия, что человечество еще не придумало слов, чтобы описать ту боль, которую пережили украинцы. Потери людей во время Голодомора 1932-33 годов сопоставимы с количеством жертв-украинцев во Второй мировой войне.

“Сегодня Украина и весь цивилизованный мир молятся за невинных жертв этого ужасного преступления против нашего народа. Сегодня украинцы зажгут в своих окнах свечи, и пусть тепло от них согреет души всех погибших, душу каждого, вечная им память“, – резюмировал Зеленский.

Из воспоминаний моей матери Грудино (Гуцол) Надежды Никитичны: «Особенно тяжелые на Украине были  30 – е годы прошлого века. Наша семья проживала в местечке Шпиков Винницкой области, где местное население испытывала страшный голод. Люди в местечке умирали практически каждый день. Родительский дом располагался недалеко от кладбища. Поэтому ежедневно приходилось видеть, как хоронили мертвых. На окраине кладбища была выкопана большая общая яма, в которую ежедневно опускали по несколько трупов, а затем яму закрывали деревянными брусьями и ветками. На следующий день брусья подымали для новых похорон. Хоронили, не соблюдая траурных обрядов. В местечке главенствовали горе и страх».

Надежда Грудино (Гуцол)

 До своего последнего часа мама боялась голода и всегда вечером, прежде чем ложится спать спрашивала: «Есть ли в доме  на завтра булка хлеба?»

Алесь Грудино

Памяць аб страчаных архітэктурных помніках вярнулася да магілёўцаў праз інфармацыйныя стэнды

Сем інфармацыйных стэндаў з’явіліся ў Магілёве на месцах зруйнаваных будынкаў, якія маглі быць архітэктурным упрыгожаннем горада.

Ідэя ўсталявання інфармацыйных стэндаў нарадзілася ў Школе грамадскіх ініцыятыў «Цяпліца», якая дзейнічае пры Цэнтры гарадскіх ініцыятыў (ЦГІ). Праект па захаванні гісторыка-культурнай спадчыны «Подых мінулага» быў прадстаўлены ў сёлетнім красавіку. Яго распрацоўшчыкі выказалі жаданне расставіць у цэнтры горада металічныя стойкі з інфармацыяй пра пяць ужо неіснуючых аб’ектаў. Гэта – Сабор святога Язэпа (вул. Першамайская, 29), Богаяўленскі манастыр (вул.Першамайская, 1), касцёл святога Ксаверыя (вул. Першамайская, 8), Спаса-Праабражэнскі манастыр (Архіерэйскі вал, 3) і Фарны касцёл (вул. Болдзіна, 3), будынак якога часткова захавалася. На стойках павінны былі размясціцца тэксты на беларускай і англійскай мовах з інфармацыяй аб зніклых культавых збудаваннях.

Першы інфармацыйны стэнд з’явіўся на месцы, дзе знаходзіўся сабор Святога Язэпа, ў жніўні гэтага года. А потым актывістам удалося ўсталяваць яшчэ шэсць стэндаў – да раней запланаваных дадаліся стойкі з інфармацыяй пра Траецкую царкву па Пушкінскім праспекце і Халодную сінагогу па Вялікай Грамадзянскай вуліцы.

Кожная інфармацыйная таблічка змяшчае QR-коды з апісаннем і выявай зніклых гісторыка-культурных аб’ектаў, якія мелі багатую гісторыю і значнасць для магілёўцаў. Як паведамілі «Магілёўскаму рэгіёну» ў ЦГІ, такім чынам аўтары разлічваюць павялічыць цікавасць мясцовых жыхароў да гісторыі Магілёва, павысіць турыстычную прывабнасць і імідж гораду.

Даны праект рэалізаваўся пры падтрымцы Магілёўскага гарвыканкама, Музея гісторыі Магілёва, рэкламнай кампаніі «Рэкламатар». Большасць фатаграфій архітэктурных аб’ектаў была ўзята з калекцыі Алега Давіда Лісоўскага.

Уладзімір Лапцэвіч

Представители Могилевской еврейской общины рассказали о еврейской истории Белынич

Представители Могилевской еврейской общины на встрече с жителями Белынич рассказали о еврейской истории города.

5 ноября в здании отдела образования Белыничского райисполкома состоялась встреча представителей Могилевской еврейской общины Иды Шендерович и Александра Литина с жителями Белынич. Координатор общинных программ Могилевской еврейской общины Ида Шендерович поделилась с белыничанами своими знаниями о еврейской истории города, ужасных событиях Холокоста, а также рассказала о проделанной работе по каталогизации еврейского кладбища в Белыничах.

Послушать Иду Шендерович и узнать новую для себе информацию об истории города собрались педагоги белыничских школ, работники культуры и представители еврейской общины Белынич.

По словам Иды Шендерович, евреи в Белыничах стали жить в 17 веке. В 1703 году в местечке уже действовала еврейская школа. В начале 20 столетия, в 1909 году, согласно переписи в Белыничах проживало 1200 евреев, или 54,7% от всего населения местечка. В Белыничах действовали 4 синагоги, кроме этого, были еще молитвенные дома, 2 еврейских кладбища. Традиционно евреи занимались ремесленничеством и торговлей, и жили они в центре местечка.

В 1928 году в Белыничах действовала отдельная еврейская школа, которая позже была ликвидирована. Согласно переписи 1939 года, в Белыничах проживал 731 еврей. Много евреев жило также в Головчине, Эсьмонах, Неропле и т.д.

Страшные испытания выпали на долю еврейского народа в годы Великой Отечественной войны во время немецкой оккупации Белынич. Практически все еврейское население, за исключением тех, кто успел уехать в эвакуацию или был призван на фронт, в Белыничском районе было уничтожено. Спастись сумели считанные люди…

6 июля 1941 году Белыничи были оккупированы немецкими войсками. А уже в сентябре 1941 года оккупанты собрали всех взрослых мужчин-евреев Белынич в возрасте от 15 до 60 лет под предлогом постройки моста через реку Друть. Мужчин в количестве от 128 до 150 человек (точная цифра не известна) отвели в урочище Неропля и там расстреляли, захоронив их после этого в двух ямах-копанках.

Остальных евреев из Белыничей, а также из пригнанных в местечко еврейских семей из деревень района и беженцев из Польши, всего более 600 человек, фашисты содержали до 12 декабря 1941 года в гетто, которое располагалось в прямоугольнике нынешних улиц Энгельса и Кирова райцентра. 12 декабря евреев построили в колонну и под предложением переселения в Эсьмоны, повели в урочище “Мхи” возле Белынич, где всех расстреляли.

По словам Иды Шендерович, растрелы евреев в Белыничах также проводились в урочище “Салотопка”, на территории Еврейского кладбища и в лесу возле машинного двора Белыничской МТС. Об этом свидетельствует Акт от 4 декабря 1944 года Комиссии Белыничского района Могилевской области Белорусской ССР по установлению и расследованию злодеяний немецко-фашистских захватчиков и их сообщников.

Спастись от расстрелов в Белыничах сумели считанные представители еврейских семей, их буквально можно пересчитать по пальцам. Тем ценнее свидетельства очевидцев трагедии Холокоста, с которыми можно ознакомиться в интернете.

После войны в Белыничах евреев жило очень немного. Так, по результатам переписи 1989 года в Белыничском районе проживало 36 евреев, в 1999 году – 23.

Ида Шендерович также подробно рассказала о проделанной работе по каталогизации еврейского кладбища в Белыничах. Представитель Могилевской еврейской общины отметила, что Белыничское еврейское кладбище является одним из самых ухоженных в Могилевской области.

В мае этого года на территории еврейского кладбища в Белыничах работали молодые ученые и студенты из разных стран и городов, которые проделали большую работу по каталогизации захоронений. Безусловно, многие памятники утеряны в послевоенный период из-за разрушения. Сохранились, в основном, только каменные надгробья, самое старое из них – 1855 года.

Ида Шендерович также отметила, что неизвестно, это ли кладбище является самым старым из еврейских кладбищ Белынич. На многих памятниках присутствуют надписи, которые сделаны на иврите, и только названия городов пишутся на идише. Также на памятниках сохранились рисунки. 2/3 надгробий имеют фамилии, у евреев они появились только во времена Екатерины ІІ.

В конце встречи представительница еврейской общины Белынич Тамара Хитрикова от имени присутствующих на встрече поблагодарила Иду Шендерович за проделанную работу по каталогизации местного еврейского кладбища и за хорошо подготовленную содержательную презентацию.

Виктор Боровиков. Фото автора

 

Ветераны-моряки в Быхове встретились у мемориала Морской славы

30 октября отмечается день основания Военно-морского флота России, которая исторически является страной-правопреемницей ВМФ СССР. В Быхове накануне этого праздника ветераны-моряки традиционно собрались у мемориала Морской славы возле районного историко-краеведческого музея, сообщает bykhov.by.

Беларусь тоже можно назвать морской державой. Конечно, сегодня выхода к большой воде и своего флота у нас нет, но еще в советское время, по статистике, каждый третий белорус ходил на судах и субмаринах в учебные и боевые походы по морям и океанам, постоянно несли боевое дежурство Днепровская и Пинская военные флотилии, покрывшие себя неувядаемой славой в годы Великой Отечественной войны. В числе бывалых «морских волков» есть немало уроженцев Быховщины, среди которых — бывший командующий Кольской военной флотилией вице-адмирал Сергей Русаков.

Сейчас белорусы тоже несут морскую службу. Например, буквально на днях Главный штаб ВМФ России возглавил Александр Витко, который родился в Витебске.

На мероприятии возле мемориала выступили заместитель председателя райисполкома Александр Желобкевич и председатель районной организации Белорусского союза военных моряков Александр Терешко. Они говорили о том, что моряки всегда были примером чести, мужества, отваги и преданности воинскому долгу, флоту, а также вспомнили ветеранов ВМФ, которые недавно ушли из жизни, почтив их память минутой молчания.

Полковник морской авиации в отставке 57-ой МРАД, кавалер ордена Красной Звезды и других наград Александр Баранов кратко поведал историю основания российского военно-морского флота, напомнив, что создание регулярного Военно-морского флота относится к концу XVII века, когда, по докладу Петра I, Боярская дума 30 октября 1696 года постановила: «морским судам быть». Тогда русский царь для борьбы с Турцией за выход в Черное море впервые создал Азовский флот. В ходе Северной войны появился Балтийский флот, сыгравший важную роль в победе над Швецией. В 1906 году зародились и стали развиваться как новый род сил в составе ВМФ — подводные силы, а спустя восемь лет были сформированы первые части морской авиации.

Александр Баранов пожелал ветеранам-морякам крепкого здоровья и, по сложившейся давней морской традиции, семь футов под килем — то есть удачи.

Потом состоялась церемония награждения. Александр Терешко вручил медаль «XXV лет Белорусскому союзу военных моряков» Сергею Ковалеву, медаль «Ветеран «холодной войны» на море» Николаю Шинелеву, медаль «100 лет Советской Армии и Военно-морскому флоту» Виктору Сусло, а воину-интернационалисту Михаилу Мастеркову — медаль «30 лет вывода советских войск из Афганистана».

Торжество завершилось выступлением барда Павла Андрианова, который исполнил песню собственного сочинения о неизвестном воине.

Фото: bykhov.by

У Бабруйскім раёне перазахавалі астанкі невядомых салдат

У Бабруйскім раёне 1 лістапада адбылося перазахаванне астанкаў двух вайскоўцаў (імёны не ўстаноўлены) Рабоча-сялянскай Чырвонай арміі, якія загінулі ў час Вялікай Айчыннай вайны.

Вайскоўцы загінулі, абараняючы Прыбярэзінскі край ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, ля вёсак Думаноўшчына і Вінаградаўка. Іх астанкі знойдзены 13 жніўня падчас правядзення сумеснай беларуска-расійскай пошукавай экспедыцыі з удзелам членаў моладзевага ваенна-патрыятычнага клуба “Рассвет” г. Арзамаса Ніжагародскай вобласці Расійскай Федэрацыі. Асабістых апазнаўчых медальёнаў знойдзена не было, таму вызначыць асобы загінулых не ўдалося.

Месцам перазахавання астанкаў стала брацкая магіла ля в. Раксалянка Сычкаўскага сельсавета.

У цырымоніі перазахавання прынялі ўдзел прадстаўнікі райвыканкама і Сычкаўскага сельвыканкама, ваеннага камісарыята г. Бабруйска, Бабруйскага, Глускага і Кіраўскага раёнаў, духавенства, пошукавага атрада “Абяліск”, вайскоўцы Бабруйскага гарнізона, навучэнцы Ленінскага ВПК “Дз/сад-СШ” і члены дзіцячага аб’яднання “Краязнаўцы-пошукавікі” Цэнтра турызму, краязнаўства і экскурсій дзяцей і моладзі г. Бабруйска, а таксама мясцовыя жыхары, прадстаўнікі рэспубліканскіх і рэгіянальных СМІ.

Фота: tribunapracy.by

Алена КАРПЕНКА

Крыніца: “Трыбуна працы”

Краязнаўца адкрыў ля Магілёва месца расстрэлу часоў сталінскага тэрору

Пад Магілёвам знойдзена дагэтуль невядомае месца расстрэлу людзей у гады сталінскага тэрору. Адкрыццё краязнаўцы Уладзіміра Ярошчанкі прызналі мясцовыя ўлады і за свае сродкі ўсталявалі памятны крыж. Як атрымалася адшукаць гэтае месца?

За 12 кіламетраў ад Магілёва знайшлі расстрэльны палігон ахвяраў палітычных рэпрэсіяў. Знаходка належыць краязнаўцу Уладзіміру Ярошчанку, які працаваў над тэмай абароны Магілёва ў час Другой сусветнай вайны, а выйшаў на сведкаў вялікага тэрору.

«Ставілі на край ямы. Кат падыходзіў і рабіў стрэл у патыліцу, другі, які стаяў побач, рабіў стрэл наўздагон, так званы кантрольны, як зараз кажуць, стрэл», – распавядае краязнаўца Уладзімір Ярошчанка.

Усё гэта Уладзімір запісаў з успамінаў жыхароў вёскі Вільчыцы. Яны былі наўпроставымі і ўскоснымі сведкамі расстрэлаў побач з вёскай у 1937-38 гадах.

Жыхар вёскі Вільчыцы Павел Ермакоў сведчыць:

«Па вёсках былі тройкі, яны былі нашпігаваныя. Толькі скажаш супраць улады, уначы прыязджалі, забіралі і ўсё. І больш ты не ўбачыш гэтых, дадому яны ўжо не вярталіся».

У 1937-м Паўлу Ермакову было 9 гадоў. Ён згадвае словы дарослых пра расстрэльную ноч: мужчыны ў вёсцы якраз не спалі, бо цяплілі лазню.

«Выкапалі ямы, дзе можна было захаваць гэтых ворагаў народу, і расстралялі, былі стрэлы… Праз нейкі час яны закапалі, зраўнялі і з’ехалі», – узгадвае Павел Ермакоў.

І ў той час пра расстрэлы казаць баяліся, «каб чаго не здарылася». І сёння нават ускосныя сведкі згадваюць мінулае з неахвотаю.

«Казалі, забівалі, казалі, і туды вазілі. Ямку выкапаюць і закапаюць», – распавядае жыхарка вёскі Вільчыцы Ева Палушкіна.

Атрымаўшы ўспаміны мясцовых жыхароў пра расстрэлы, Уладзімір Ярошчанка звярнуўся ў мясцовыя органы ўлады, у тым ліку ў МУС і КДБ. Апошнія прадказальна адказалі, што не маюць такой інфармацыі. Краязнаўца Уладзімір Ярошчанка кажа:

«У цэлым я падвяргаю гэта сумневу і сапраўды ўпэўнены, што яны ўсё ведаюць, але не хочуць, як і наагул цяпер у Беларусі, чамусьці раскрываць усе злачынствы, якія былі здзейсненыя сталінска-ленінскім рэжымам, бальшавікамі, асабліва ў 30-я гады».

Затое насустрач краязнаўцу пайшоў мясцовы сельсавет і не толькі прызнаў крывавы факт, але і за свае грошы ўсталяваў памятны крыж на меркаваным месцы расстрэлу. Краязнаўца Уладзімір Ярошчанка гаворыць:

«Я чалавек настырны, я дабʼюся гэтага, і мы правядзём тут раскопкі невялікія, вызначым магілы. А тое, што ў гэтым лесе, ні ў каго сумневаў не выклікала. Мясцовая ўлада сумнявалася, але потым вырашылі, што я маю рацыю».

Паводле афіцыйных звестак, у гады сталінскіх рэпрэсіяў у Магілёўскім раёне былі расстраляныя 155 чалавек. Уладзімір Ярошчанка збіраецца адшукаць унукаў і праўнукаў гэтых людзей і на падставе сабранага матэрыялу выдаць кнігу.

Вольга Васільева, belsat.eu

 

У Горацкім раёне паставілі памятны знак растралянаму пісьменніку

Памятны знак рэпрэсаванаму ў часы сталінскага тэрору пісьменьніку Васілю Кавалю адкрылі 30 кастрычніка ў ягонай роднай вёсцы Сава, што ў Горацкім раёне на Магілёўшчыне. Ініцыявала мэмарыял вясковая грамадзкасьць, яе падтрымаў сельскі савет.

Васіля Каваля расстралялі ў ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 году. Адначасова зь ім на загад Сталіна і Молатава супрацоўнікі НКВД забілі больш за 100 прадстаўнікоў беларускай інтэлігенцыі. Забралі Каваля 2 лістапада 1936 году.

Сьцісла пра Васіля Каваля

  • Нарадзіўся 17 жніўня 1907 году ў сям’і былога царскага ўрадніка.
  • Вучыўся ў Магілёўскім пэдагагічным тэхнікуме і Беларускім дзяржаўным унівэрсытэце.
  • Друкавацца пачаў у 1925 годзе. Дэбютаваў вершамі. Пазьней стаў пісаць прозу.
  • У 1927 годзе выйшла першая кніга — «Як вясну гукалі».
  • Да арышту ў 1936-м выдаў яшчэ 4 кніжкі.
  • Займаўся перакладамі на беларускую мову расейскіх пісьменьнікаў.
  • Пасьля рэабілітацыі ў 1957 годзе пабачылі сьвет тры зборнікі ягоных твораў.
  • У 1966 годзе ўрывак апавяданьня «Сьледапыт» увайшоў у «Хрэстаматыю па беларускай дзіцячай літаратуры». А ў 1967-м твор «Ілька» — у першы том «Анталёгіі беларускага апавяданьня».
  • Апошняя кніга, «Избранное», выйшла на расейскай мове ў 1975 годзе накладам 200 тысяч асобнікаў. Больш ягоных кніжак не друкавалі.

Дачка пісьменьніка: «Калі даведалася, хто мой тата, былі блытаныя пачуцьці»

Памятны знак Васілю Кавалю паставілі каля мясцовай школы на вуліцы, названай ягоным імем. На адкрыцьцё сабраліся вяскоўцы, кіраўніцтва сельсавету і горацкага райсавету. Зь Менску прыехалі родныя пісьменьніка: дачка Аліна Васільеўна, унукі і праўнукі.

Аліна Васільеўна Таржыцкая ня памятае бацькі. Яго расстралялі, калі ёй было два месяцы. Пра тое, што Васіль Каваль — яе бацька, даведалася пасьля ягонай рэабілітацыі ў 1957 годзе. Як яна кажа, у той жа год пазнаёмілася з родзічамі бацькі.

«Вядома ж, я лічыла сваімі бацькамі тых, хто мяне выгадаваў як родную, — згадвае Аліна Васільеўна эмоцыі ад той навіны. — Калі даведалася пра тату, то пачуцьці былі блытаныя праз тое, што лёс так склаўся».

Трагічны лёс бацькі і маці

Да 20 гадоў Аліна Васільеўна жыла пад прозьвішчам свайго айчыма — Сапетка. Яе маці Паліна Басікевіч, акторка Тэатру юнага гледача, выйшла за Анатоля Сапетку, каб уратавацца ад рэпрэсій.

Родныя Васіля Каваля каля памятнага знаку яму

Ейны лёс таксама склаўся трагічна. Яна загінула ў менскім гета. Дачку ўратавала жыхарка Менску Алена Смольская, якую ў 1998 годзе ўганаравалі званьнем Праведнік народу сьвету. Па вайне яна выйшла за Анатоля Сапетку. Яны і гадавалі Аліну.

Аліна Васільеўна скончыла факультэт замежных моў Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту. Выйшла замуж за вайскоўца і «20 гадоў вандравала» зь ім Савецкім Саюзе. У 1983 годзе, як муж дэмабілізаваўся, разам зь ім вярнулася ў Менск. У іх двое дарослых дзяцей, унукі, праўнукі. Сваё жыцьцё прысьвяціла настаўніцтву.

Ініцыятарка ўшанаваньня Васіля Каваля: «Нельга быць бяспамятнымі»

Па словах жыхароў Савы, вуліцу імем Васіля Каваля назвалі больш за дзесяць гадоў таму. На ёй цяпер школа, а раней стаяла хата бацькоў пісьменьніка.

Лідэрка ініцыятыўнай групы па ўшанаваньні пісьменьніка Алена Бірчанка кажа, што думка паставіць яму памятны знак зьявілася ў 2012 годзе. Пра Васіля Каваля яна ведала з маленства. А ў школе чытала ягоныя кніжкі.

Лідэрка ініцыятыўнай групы па ўшанаваньні Васіля Каваля Алена Бірчанка

14 траўня 2013 году Алена Анатольеўна зьвярнулася да жыхароў Савы са сваёй ідэяй праз абвесткі. Ажыцьцявіць задуманае дапамагаў ёй муж, былы вайсковец, Міхаіл Фёдаравіч.

«Я тады напісала, — згадвае яна, — што варта ўшанаваць вядомага земляка і што нельга быць бяспамятнымі».

Дасьледчык творчасьці Васіля Каваля: «Прызнаў віну, каб выбавіць ад рэпрэсій жонку і дачку»

Горацкі краязнаўца Ўладзімер Ліўшыц у 1993 годзе, зьбіраючы матэрыял для сваёй кнігі «Раскопкі каля Горацкага Парнаса», з дазволу кіраўніка КДБ Беларусі пагартаў асабістую справу Васіля Каваля. Па ягоных словах, у ёмістай тэчцы былі ордэр на арышт, пратаколы допытаў, даведка аб расстрэле. Дакумэнту пра месца пахаваньня не было.

Паводле краязнаўцы, арыштавалі Васіля Каваля 2 лістапада 1936 году. У пастанове гаварылася, што ён «зьяўляецца актыўным удзельнікам контрарэвалюцыйнай арганізацыі, якая ставіла сваёй мэтай адарваньне Беларусі ад Савецкага Саюзу і ўтварэньне буржуазна-дэмакратычнай рэспублікі, таму неабходна правесьці вобшук, арыштаваць і прыцягнуць да судовай адказнасьці».

На адкрыцьці памятнага знаку Васілю Кавалю

Уладзімер Ліўшыц кажа, што пратаколы допытаў былі падпісаныя самім пісьменьнікам. На ягоную думку, зьняволены прызнаў віну, каб выбавіць ад рэпрэсіяў жонку Паліну Басікевіч, зь якой ажаніўся ў 1936 годзе.

Каб уратавацца ад арышту Паліна Басікевіч выраклася мужа, неўзабаве як яго забралі. Уладзімер Ліўшыц кажа, што родная сястра пісьменьніка Марыя апавяла яму, што між братам і Палінай была такая дамоўленасьць, бо ён прадчуваў зьняволеньне і не хацеў праблемаў сям’і.

Лёс родных Васіля Каваля

Бацьку пісьменьніка Пятра Кліменцьевіча ў 1931 годзе прызналі вінаватым у «шкодніцтве», «развале калгаснага ладу» і далі 5 гадоў. У лістападзе 1937-га расстралялі. Рэабілітавалі толькі ў 1989 годзе.

Маці Каваля Ўльяна памерла да 1930 году. Яе магілу на вясковых кладах нашчадкі так і не адшукалі.

Месца, дзе стаяла бацькоўская хата Васіля Каваля

У хаце бацькоў пісьменьніка жыла ягоная сястра Марыя. Паводле вяскоўцаў, была яна жанчынай паважанай і інтэлігентнай. На месцы яе хаты цяпер пустка. Яе пабурылі неўзабаве пасьля сьмерці гаспадыні. Памерла яна ў 2005 годзе, пражыўшы 91 год. Пахаваная на могілках роднай вёскі.

Брат Фадзей загінуў на Другой усясьветнай вайне. Да яе настаўнічаў.

Магіла сястры Васіля Каваля — Марыі

Імем Васіля Каваля названая вуліца ў Магілёве. У сельскай бібліятэцы ў Саве зрабілі мэмарыяльны пакой, прысьвечаны ягонаму жыцьцю і творчасьцю пісьменьніка. У 1998 годзе Ўладзімер Ліўшыц выдаў брашуру «Сын вёскі».

Фота: Радыё Свабода

Гэтая публікацыя падрыхтаваная з выкарыстаньнем інфармацыі БелаПАН.

Крыніца: Радыё Свабода

На Ільінскай гары ў Бялынічах хочуць узвесці праваслаўную капліцу

З просьбай аказаць дапамогу ў пабудове капліцы на Ільінскай гары ў Бялынічах да намесніка кіраўніка Адміністрацыі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Мікалая Снапкова звярнуўся настаяцель праваслаўнай царквы ў гонар іконы Божай Маці Бялыніцкай Сергій Маслаў.

Ільінская гара

Сваю просьбу айцец Сергій выказаў падчас асабістага прыёму грамадзян, які Мікалай Снапкоў праводзіў у Бялынічах 25 кастрычніка.

Ён патлумачыў, што гэта месца мае асаблівае значэнне для жыхароў райцэнтра. Менавіта адсюль бярэ свой пачатак наш горад. Тым больш, у 2020 годзе ў Бялынічах пройдзе Дзень беларускага пісьменства, таму капліца стане адным з месцаў актыўнага наведвання яе гасцямі свята.

Праваслаўная царква ў Бялынічах

Старшыня райвыканкама Васіль Захарэнка дадаў, што праектна-каштарысная дакументацыя капліцы ўжо гатова, адкрыты дабрачынны рахунак, на які ўсе жадаючыя могуць пералічыць грашовыя ахвяраванні. Работа па гэтым накірунку будзе праводзіцца і далей, інфармуе раённая газета «Зара над Друццю”.

Малюнак Н. Орды

Ільінская гара (Ільінскія могілкі, Цвінтар), пагорак у Бялынічах, размешчана на вуліцы Чырвонаармейская.

Назва паходзіць ад Свята-Ільінскай царквы (у 1863 годзе налічвалася 286 прыхаджан).

Драўляная лесвіца вядзе да вяршыні вялікага пагорка. Кожную вясну, 25 красавіка, сюды ідуць паломнікі, бо гэта – дзень святкавання іконы Божай Маці Бялыніцкай.

Легенда сцвярджае, што менавіта тут, не раней за 1240 год, манахі Кіева-Пячорскай  лаўры заснавалі паселішча, а значыць, і самі Бялынічы. Аб гэтым сведчыць і адзін з памятных знакаў, якія ўстаноўлены на гары.

Ільінская гара

У пісьмовых крыніцах Бялынічы ўпершыню згадваюцца з сярэдзіны XVI ст. як сяло ў Аршанскім павеце Віцебскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. З пачатку XVII ст. уласнасць Сапегаў. У 1624 годзе Л. І. Сапега заснаваў у Бялынічах манастыр кармелітаў — адзін з найбагатых у ВКЛ.

У манастыры знаходзіўся Бялыніцкі абраз Божай Маці, шанаваны хрысціянамі розных канфесій. З-за шматлікіх працэсій і паломніцтваў да яе Бялынічы зваліся Беларускай Чанстаховай (абраз знік падчас Вялікай Айчыннай вайны з Магілёўскага краязнаўчага музея).

У 1877—1918 гг. ў будынках зачыненага манастыра кармелітаў размяшчаўся Бялыніцкі манастыр Раства Багародзіцы.

Ірына Беганкіна

 

Пад Магілёвам адшукалі месца, дзе расстрэльвалі ў гады сталінскага тэрору

Месца масавых расстрэлаў часоў сталінскага тэрору знайшоў магілёўскі краязнаўца Ўладзімер Ярошчанка каля аграгарадку Ўсход. Гэта пасёлак за дзесяць кілямэтраў ад Магілёва, пiша Радыё Свабода.

Паклонны крыж на месцы масавых расстрэлаў каля аграгарадку Ўсход

Краязнаўца кажа, што супрацоўнікі НКВД у мясцовым сасоньніку каля шашы на Гомель забілі блізу 100 чалавек.

Краязнаўца Ўладзімер Ярошчанка: «Мясьціну нездарма абралі для расстрэлаў»

Уладзімер Ярошчанка

Месца Ўладзімер Ярошчанка, падпалкоўнік міліцыі ў адстаўцы, вызначыў з аповедаў старажылаў вёскі Вільчыцы. Чатыры гады ён дамагаўся ад уладаў дазволу на ўсталяваньне крыжа ў памяць пра расстраляных. Яго паставілі летась. 27 кастрычніка Паклонны крыж асьвяціў настаяцель Храму сьвятой Тройцы айцец Анатоль.

— Гадоў пяць таму вяскоўцы 1928-29 гадоў нараджэньня расказалі, што за адзін кілямэтар ад Вільчыц у лясным масіве каля лясной дарогі на вёску Запрудзьдзе ў 1937-38 гадах расстрэльвалі «ворагаў народу». Ноччу прыяжджалі чорныя варанкі, а потым зь лесу чуваць былі стрэлы, — пераказвае ўспаміны вяскоўцаў Уладзімер Ярошчанка.

Асьвячэньне айцом Анатолем крыжа на месцы масавых расстрэлаў

Краязнавец сьцьвярджае, што адзін з жыхароў Вільчыц Павал Шкрэдаў падлеткам падгледзеў, як стралялі тых, каго прывозілі людзі ў вайсковай форме. Іх ставілі на край загадзя выкапанай яміны і стралялі ў патыліцу. Потым стралялі яшчэ ў саму яміну, куды цела падала. Мясьціну ачаплялі вайскоўцы. Яміну пасьля расстрэлаў закапвалі. Павал Шкрэдаў памёр.

Уладзімер Ярошчанка кажа, што гэтае месца нездарма выбралі для расстрэлаў. Яна на ўзвышшы, увесну ў 1930 гады па ёй магла праехаць машына. Паводле ягоных падлікаў, тут маглі расстраляць каля 100 чалавек. Каб спраўдзіць гэта, неабходныя раскопкі, правядзеньне якіх ён цяпер дамагаецца.

Жыхарка Вільчыц Анастасія Шкрэдава: «Родныя адкапвалі расстраляных, каб пахаваць»

89-гадовая жыхарка Вільчыц Анастасія Шкрэдава апавяла Свабодзе, што бацька, калі ёй было 7-8 гадоў, напярэдадні Вялікадня ў ноч на чысты чацьвер прыйшоў у лазьню і сказаў, што машыны са слабым асьвятленьнем павезьлі зноў страляць ворагаў народу. Праехала тады машыны чатыры, кажа яна.

— Калі мы хадзілі ў ягады, дык мама паказвала яміну, — згадвае Анастасія Антонаўна. — Расказала, што пасьля расстрэлаў дні два, ці тры дыхала зямля. Прыйшоўшы пазьней, мы ўбачылі, што зямля ўжо была правалілася і на сасонцы быў выразаны крыж. Гэта было непадалёк ад шашы.

Паводле словаў Анастасіі Шкрэдавай, зь вёскі Дубінка, якая непадалёк ад Вільчыц, расстралялі семярых братоў. Пазьней родныя прыйшлі ноччу і адкапалі іх целы, каб пахаваць. Анастасія Антонаўна чула тады ад дарослых, што тым, каго везьлі страляць, затыкалі рот пробкамі, каб не крычалі.

Мясьціну, дзе забівалі людзей, тутэйшыя называлі Лыкаўскі масток.

Пра жудасныя падзеі з свайго маленства Анастасія Антонаўна ня згадвала ўсё сваё жыцьцё, бо баялася, што за гэта могуць пакараць. Наважылася апавясьці толькі, калі яе папрасіў Уладзімер Ярошчанка.

Жыхар Вільчыц Павал Ермакоў: «На месцы расстрэлаў заставалася пляцоўка са сьвежым грунтам»

Старажыл вёскі Вільчыцы 90-гадовы Павал Ермакоў

Найстарэйшы жыхар Вільчыц 90-гадовы Павал Ермакоў таксама памятае, як везьлі страляць «ворагаў народу». Як і Анастасія Шкрэдава кажа, што некалькі машын уначы на чысты чацьвер заехалі ў лес. Потым зь яго пачуліся стрэлы.

Паводле ягоных словаў, у тую ноч прывезьлі дзьве партыі людзей на расстрэл. Пра тое, каго страляюць, казалі дарослыя, якія ведалі, што адбывалася. На наступны дзень ён зь сябрамі агледзеў тую мясьціну. Там была пляцоўка з сьвежым грунтам і «больш нічога».

— Калі дазналіся бацькі, што мы хадзілі туды, дзе стралялі людзей, то надралі нам вушы. Страшылі нас: ці мы таксама хочам, каб і нас расстралялі. З таго часу мы асьцерагаліся туды хадзіць, — згадвае Павал Сяргеевіч.

Паводле ягоных слоў, як пачалася вайна, то немцы загадалі ўздоўж шашы высекчы лес на сто мэтраў углыб, каб перашкодзіць партызанам рабіць дывэрсіі. Таму цяпер на месцы расстрэлаў ня дужа стары сасоньнік.

— Калі вайна скончылася нікому патрэбныя не былі тыя каго ў лесе пастралялі, — дадае ён. — Зь цягам часу вырас лес.

Магілёўскі райвыканкам: «Лічым неабходным увекавечыць памяць пацярпелых ад рэпрэсіяў»

Краязнаўца Ўладзімер Ярошчанка зьвяртаўся ва Ўпраўленьне абласной міліцыі і КДБ, каб тыя пацьвердзілі, што каля Вільчыц стралялі людзей. Адтуль адпісалі, што «зьвесткамі пра расстрэльны палігон не распалагаюць».

З самога райвыканкаму Ярошчапку паведамілі, што з прычыны «даўнасьці гадоў, разрозьненых паказаньняў мясцовых жыхароў і зьменаў ляндшафту мясцовасьці, на якой меркавана праводзіліся расстрэлы людзей, вызначыць канкрэтнае месца пахаваньняў расстраляных не ўяўляецца магчымым».

«Магілёўскі раённы выканаўчы камітэт палічыў неабходным увекавечыць памяць, пацярпелых у 30 гадах ад рэпрэсіяў, — гаворыцца ў лісьце Ярошчанку. — На месцы меркаваных расстрэлаў у лясным масіве ўсталяваны драўляны крыж вышынёю два мэтры. Прылеглая тэрыторыя упарадкаваная».

  • Паводле кнігі «Памяць. Магілёўскі раён» у гады сталінскіх рэпрэсіяў у 1937-38 гадах былі расстраляныя 155 жыхароў раёну. Месцы пахаваньня ў кнізе не ўказаныя.
  • У самім Магілёве вядома, што людзей стралялі ў часы бальшавіцкага і сталінскага тэрору ў пясчаным кар’еры, які цяпер на праспэкце Дзімітрава. У памяць аб нявінна забітых там пастаўлены крыж.